Οι δέκα καλυτερες ταινίες της δεκαετίας

Αλέξης Σταμάτης - Οι δέκα καλύτερες ταινίες της δεκαετίας
από το ΜIC (mic.gr)

Γιατί ένας λογοτέχνης γράφει για σινεμά; Όταν σκέφτηκα να γράψω για τα δέκα καλύτερα μου σ' αυτή την στήλη, η πρώτη ιδέα ήταν να γράψω για βιβλία. Ύστερα αμέσως μου ήρθε στο νου το σινεμά. Καθόλου τυχαίο, μια και πρόσφατα είχα τελειώσει ένα μυθιστόρημα με τίτλο Σκότωσε ό,τι αγαπάς, (εκδ. Καστανιώτη), στο οποίο ήρωας είναι ένας σκηνοθέτης - σεναριογράφος. Ένα μυθιστόρημα όπου η σχέση των δυο τεχνών παίζει καταλυτικό ρόλο, με το σινεμά να εμφιλοχωρεί έμμεσα ή άμεσα στο corpus του κειμένου, ενώ κινηματογραφικές τεχνικές ενσωματώνονται στο αφηγηματικό ιστό συνυφασμένες και συνδιαλεγόμενες με τις αντίστοιχες λογοτεχνικές.

Ταυτόχρονα η σκέψη μου γύρισε πίσω σε μια αντίστροφη εμπειρία, όταν, πριν από κάποια χρόνια, κλήθηκα να διασκευάσω σεναριακά ένα δικό μου μυθιστόρημα, το Μπαρ Φλωμπέρ, μια εμπειρία που θα μπορούσε και πάλι να έχει τίτλο Σκότωσε ότι αγαπάς, μια και ως σεναριογράφος ήμουν αναγκασμένος, από έναν ποταμό 450 σελίδων, να επιλέξω τα επεισόδια εκείνα που θα ήταν σε θέση να αποδώσουν σε εκατόν είκοσι σκηνές το πνεύμα και το νόημα της αφήγησης. Πιστέψτε με, είναι σαν να σκοτώνεις το παιδί σου...

H σχέση των δυο τεχνών ταυτίζεται σχεδόν με την ηλικία της νεότερης. Λίγα χρόνια μετά τη γένεση του, μόλις το κοινό συνήρθε από το σοκ της "ζωντανής εικόνας", ο κινηματογράφος έψαξε για μύθους -τους βρήκε έτοιμους στη λογοτεχνία. Σχεδόν εκατό χρόνια αργότερα οφείλουμε να παραδεχτούμε πως εν μέρει η έβδομη τέχνη επέστρεψε τα δάνεια: δεν είναι λίγες οι λογοτεχνικές αφηγήσεις που είναι καταλυτικά επηρεασμένες από το σινεμά τόσο σε ζητήματα ρυθμού, σύνθεσης, δομής όσο και σε επίπεδο μοντάζ και "βλέμματος".

Βέβαια, υπό μια έννοια, ο κινηματογράφος γεννήθηκε μέσα από τη λογοτεχνία. Προϋπήρξε της εφεύρεσής του, με τις βασικές του αρχές εγκιβωτισμένες σε μυθιστορήματα κλασικών συγγραφέων, από τον Σταντάλ και τον Μπαλζάκ μέχρι και τον Τζόις ο οποίος στον Οδυσσέα "έβαλε μια κάμερα στο μυαλό ενός χαρακτήρα". Το ζουμ, το κλόουζ απ, το πανοραμίκ, το τράβελινγκ, το παράλληλο μοντάζ υπήρχαν ως αφηγηματικές τεχνικές πολύ πριν ένας σκηνοθέτης στήσει μια κάμερα μπροστά από κάποιους ηθοποιούς, πολύ πριν πρωτομπεί στο θάλαμο του μοντάζ.

Η καίρια διαφορά μεταξύ των δυο τεχνών είναι πως στη λογοτεχνία λέμε μια ιστορία με λέξεις, ενώ στο σινεμά τη λέμε με εικόνες. Το κινηματογραφικό έργο εκκινεί από ένα κείμενο, το σενάριο, το οποίο ωστόσο είναι απλώς ένας μπούσουλας για το γύρισμα, ένα μη-κείμενο. Στη λογοτεχνία φυσικά όλα έχουν να κάνουν με τη λέξη, τη φράση, τη σελίδα.

Επιστροφή στο σινεμά λοιπόν και ιδού οι 10 ταινίες που θεωρώ ότι σφράγισαν την δεκαετία που μας πέρασε.

1. "H ΠΟΛΗ ΤΟΥ ΘΕΟΥ", του Fernando Meirelles

Μια ταινία που ήρθε σαν σοκ. Όταν την είδα ένιωσα πως το σινεμά έτσι όπως το ήξερα αλλάζει. Δεν ήταν εντέλει αυτή η περίπτωση, αλλά μιλάμε για δυναμίτη. Η σκηνή στην ντισκοτέκ μου χει μείνει ακόμη στη μνήμη.

2. "MULHOLLAND DRIVE", του David Lynch

Το καλύτερο ίσως φιλμ του Λιντς που κάποιοι έψαχναν να βρουν τι "σημαίνει". H αποθέωση του show not tell.
Το μότο της ταινίας είναι "A love story in the city of dreams".
Προβολές, όνειρα και φαντασιώσεις σε ένα φιλμ που λειτουργεί ως μια κορδέλα του Mobius (Mobius strip)
Μια επιφάνεια χωρίς "προσανατολισμό" χωρίς "αρχή και τέλος" με μια μόνο πλευρά και μονάχα μια συνιστώσα ορίου.
Αν ένα μυρμήγκι σερνόταν κατά μήκος της κορδέλας θα επανερχόταν στο σημείο εκκίνησης έχοντας διασχίσει κάθε μέρος της κορδέλας χωρίς να διασταυρωθεί με κάποια γωνία.

3. "SYNECDOCHE, NEW YORK", του Philip Kaufman

To πιο πειραματικό φιλμ της δεκαετίας. Τόσο πυκνό που θέλει πολλαπλές αναγνώσεις, μια και είναι ουσιαστικά ένα φιλμικό κείμενο. Μην ξεχνάμε ότι η συνεκδοχή είναι το εκφραστικό-λογοτεχνικό σχήμα κατά το οποίο ένας όρος αντικαθίσταται από έναν άλλο, με τον οποίο βρίσκεται σε σχέση γενικού προς ειδικό ή αντίστροφα.
Η πιο συνηθισμένη μορφή συνεκδοχής είναι η χρήση του μέρους αντί για το όλο (pars pro toto) ή του ενός αντί για τους πολλούς. Και βέβαια, όπως φαίνεται αν "σκάψει κανείς στην ταινία, συνεκδοχή είναι και το αντίστροφο.

4. "LE FILS", των αδελφών Jean Pierre καιi Luc Dardenne

Ένα αριστούργημα μινιμαλισμού και ανθρωπισμού. Εκδίκηση και λύτρωση, και η άγνωστη αιτία του Κακού.

5. "CACHE (HIDDEN)", του Michael Haneke

Πολυδαίδαλο πολυεπίπεδο, ανοιχτό,. Σημασία εδώ έχει το μυστήριο και όχι η λύση του. Μέσα από το φοβερό μυστικό της ζωής ενός βολεμένου διανοούμενου, μιλάει για την ενοχή, την επαφή και την εκούσια αμνησία. Η σκηνή του τέλους, ανθολογίας.

6. "I'M NOT THERE", του Todd Haynes

Η πιο πολυσύνθετη κινηματογραφική βιογραφία ever, ένα παιχνίδι με την ιστορία του σινεμά, που εδράζεται στην προσωπικότητα και την καριέρα του σημαντικότερου ίσως ζώντος καλλιτέχνη της Αμερικής, τον οποίον προσωπικά λατρεύω.

7. "NO COUNTRY FOR OLD MEN", των Joel & Ethan Coen

Εδώ, λογοτεχνία και κινηματογράφος συνεργάζονται αρμονικά, με αποτελμα ένα φιλμ -αναγνωση του βιβλίου του Κόρμακ ΜακΚάρθι με το χαρακτηριστικό στιλ των "μεγάλων αδερφών" του αμερικανικού σινεμά.

8. "LAST DAYS", του Gus Van Sant

Μινιμαλιστικό, σιωπηλό, συνταρακτικό, μοναχικό . Ο Βαν Ζαντ συναντά τον Κερτ Κομπέιν λίγο πριν αποχωρήσει για πάντα. Καμία καλλιτεχνική παραχώρηση, γυμνό και σπαρακτικό.

9. "DISTRICT 9", του Neill Blomkamp

Η μηχανή, η μετανάστευση, η ξενοφοβία, η "Κόλαση του Αλλού" μεσα από ένα μελλοντολογικό διαμάντι. Το πιο ενδιαφέρον φιλμ επιστημονικής φαντασίας εδώ και χρόνια.

10. "MEMENTO", του Christopher Nolan

Μη γραμμική αφήγηση και ταυτόχρονα ένα συγκλονιστικό θρίλερ. Η αμνησία, ο χρόνος, τα γεγονότα, τα θραύσματα της ζωής και της τέχνης. Σε αφηγηματικό επίπεδο, ένα υψηλής τεχνικής "δοκίμιο" για την διαφορά μεταξύ "πλοκής" και ιστορίας".

Tα καλύτερα μυθιστορήματα της δεκαετίας

ΤΑ ΚΑΛΥΤΕΡΑ ΜΥΘΙΣΤΟΡΗΜΑΤΑ ΤΗΣ ΔΕΚΑΕΤΙΑΣ
Από ψηφοφορία στη σελίδα μου στο facebook
(μη αξιολογική σειρά)

1. «Λευκό χαμόγελο σε μαύρο φόντο», της Ζέιντι Σμιθ.[ΑΣ] Όταν βγήκε θεωρήθηκε ως το πολυπολιτισμικό μυθιστόρημα της σύγχρονης εποχής. Ένα πανηγύρι προφορικότητας, ένα υπέροχο πρώτο βιβλίο μιας συγγραφέως που γίνεται όλο και καλύτερη.
2. «Το σπαρακτικό έργο μιας τρομερής ιδιοφυίας», του Ντέιβιντ Έγκερς. .[ΑΣ] Μια συγκλονιστική μαρτυρία του θανάτου των γονέων του συγγραφέα από καρκίνο.
3. «Διορθώσεις» του Τζόναθαν Φράνζεν. .[ΑΣ] Το απόλυτο αμερικανικό μυθιστόρημα που καταδύεται στα σπλάχνα της οικογένειας. Μια κραυγή κατά της απληστίας και του εγωισμού.
4.» Άουστερλιτς» του Γου. Τζι. Σέμπαλντ. .[ΑΣ] Μελαγχολία, μείξη ειδών σε μια ανατομία της Εβραϊκής ζωής του 20ου αιώνα από έναν μεγάλο συγγραφέα που δυστυχώς χάσαμε νωρίς.
5 «Ποιος σκότωσε το σκύλο τα μεσάνυχτα», του Μαρκ Χάντον. .[ΑΣ] Ένα πειραματικό μυθιστόρημα με θέμα τον αυτισμό και την κατάρρευση της οικογενείας που έκανε αίσθηση.
6. «Ο Άτλας του Ουρανού», του Ντείβιντ Μίτσελ. .[ΑΣ] Άλλο ένα μυθιστόρημα που βασίζεται στη μείξη λογοτεχνικών ειδών που ανακήρυξε τον συγγραφέα του σε καλτ διασημότητα.
7. «Σπίτι από φύλλα» του Μαρκ Ζ. Ντανιελέφκσι. .[ΑΣ] Ό,τι πιο πρωτοποριακό από άποψη αφηγηματικής τεχνικής έβγαλε η δεκαετία.
8. «Ο Δρόμος», του Κόρμακ Μακ Καρθι. .[ΑΣ] Το μυθιστόρημα που αποκρυστάλλωσε την περιβαλλοντολογική αποκάλυψη της εποχής μας.
9. «2666», του Ρομπέρτο Μπολάνο. .[ΑΣ] Ένα μυθιστόρημα σε διακριτά μέρη από την μεγαλύτερη συγγραφική αποκάλυψη της δεκαετίας, που δυστυχώς δεν ζει πια για να μας προσφέρει κι αλλα τέτοια αριστουργήματα.
10. «Εξαιρετικά δυνατά, απίστευτα κοντά», του Τζόναθαν Σάφραν Φόερ. .[ΑΣ] Το βιβλίο ενός νέου εκπληκτικού συγγραφέα, μια σπαρακτική ματιά ενός παιδιού στην καταστροφή των Δίδυμων Πύργων.
11. "Τυφλός Δολοφόνος" Μάργκαρετ Ατγουντ [Λ.Καλοσπυρος]
12. "Οblivion" Ν.Φ. Γουάλας {Λ.Καλοσπυρος]
13. Jonathan Lethem - Motherless Brooklyn [Λ. Καλοσπυρος] (Η ιστορία ενός ντετέκτιβ που πάσχει από σύνδρομο Τourette - μείξη Φίλιπ Ντικ και ΝτεΛίλλο στο πιο ποπ.
14. Junot Diaz- The brief wondrous life of Oscar Wao [Λ.Καλοσπύρος] Η σάγκα μιας οικογένειας από τον Άγιο Δομίνικο με επίκεντρο τις διαδοχικές αποτυχίες του έφηβου Όσκαρ να προσαρμοστεί στην αμερικάνικη ζωή).
15. Ian McEwan - "Σάββατο" [Λ.Καλοσπύρος] η post-9/11 εποχή ιδωμένη από έναν βρετανό χειρουργο- μια μέρα από τη ρουτίνα του, που λόγω των εντροπικών δυνάμεων της εποχής, καταλήγει να γίνει εφιάλτης)...
16. "Πλατφόρμα " του Μισέλ Ουελμπέκ [Ρίτσα Μασούρα] Αυτό, λόγω υπερβολικής προσπάθειας -επιμονής να παρακολουθήσω τους νεώτερους εμού.
17. "Καθένας" του Φιλίπ Ροθ. [Ρίτσα Μασουρα] Αυτό πάλι, γιατί μπορώ να αντιληφθώ την αγωνία του) "
18. "To Άλικο και το Λευκό" Μαικλ Φέιμπερ [Δημήτρης Μαμαλούκας] Με φόντο μια μαγική περιγραφή του Λονδίνου του 19ου αιώνα ο Φέιμπερ ξεγυμνώνει όλη τη γκάμα των ανθρώπινων παθών και ονείρων σ’ ένα μυθιστόρημα που παρακαλάς να μην τελειώσει ποτέ
19. "Είμαστε όλοι στοιχειωμένοι" ( Haunted) του Τσακ Πάλανιουκ [Αστέριος Τούτιος] Μια καταγραφή της σκοτεινής/άρρωστης πλευράς του μοντέρνου ψυχισμού και ένα σχόλιο πάνω στην ίδια τη συγγραφή, σε ένα πολύ ιδιαίτερο format.
20. "Μiddlesex" του Τζέφρυ Ευγενίδη [Λένα Άνες] . Πρωτότυπο θέμα, κινηματογραφική γραφή-διαβάζεται μονορούφι.
21.''Tropical Animal'' του Pedro Juan Gutierrez ''Ο έρωτας νοστάλγησε την Κούβα''. [Ζέφη Κόλλια] Το μυθιστόρημα που έκανε τον Κουβανό Γκουτιέρες cult συγγραφέα, επονομαζόμενο και Μπουκόφσκι της Καραϊβικής."
22. "Χαβιέρ Θέρκας, "Οι στρατιώτες της Σαλαμίνας".[Χαράλαμπος Γιαννακόπουλος] Ένας στοχασμός για τον εμφύλιο πόλεμο της Ισπανίας, για τη συμφιλίωση και για τη συλλογική και την ατομική λήθη. Η υπόθεση: Λίγο πριν το τέλος του εμφυλίου ένας ανώνυμος πολιτοφύλακας χαρίζει και σώζει τη ζωή ενός σημαντικού ακροδεξιού πολιτικού. Πενήντα χρόνια αργότερα ένας νεαρός δημοσιογράφος προσπαθεί να ξεδιαλύνει τα γεγονότα εκείνης της εποχής."
23. "Φεύγει το φάντασμα" του Φίλιπ Ροθ [Χαρίτα Αρβανίτη]
24. "Ελίζαμπεθ Κοστέλο" του Τζ. Μ. Κούτσι [Τ'ανια Φαλιέρου]
25. "Never Let Me Go" του Kazuo Ishiguro [Τάνια Φαλιέρου]
26. "Persepolis" της Marjan Satrapi [Τάνια Φαλιέρου]
27. "To ανθρώπινο στίγμα" του Φίλιπ Ροθ [Λευτέρης Καλοσπύρος]
28. "Γράμμα στη Ντ" του Andre Gorz [Αρετή Καλεσάκη]
29. "Aυτοκρατορία" των Michael Hardt- Antonio Negri" [Αρετή Καλεσάκη ]
30. "Περί Τυφλότητας" του Ζοζε Σαραμάγκου [Xαρίτα Αρβανίτη]
31. "Πανσιόν Εύα" του Αντρέα Καμιλλέρ- [Ζέφη Κόλλια]
32. "Οι θλιμμένες πουτάνες της ζωής μου" του Γκαμπριέλ Γκαρσία Μάρκες-[Ζέφη Κόλλια]
33. "Το σπίτι των κοιμισμένων κοριτσιών" του Γιασουνάρι Καβαμπάτα [Ζέφη Κόλλια]
34. "Ξενοδοχείο Ίρις" του Γιόκο Ογκάουα-[Ζέφη Κόλλια]
35. "The book of illusions" του Πολ ¨Οστερ [ΑΣ}
36. "The Accidental" Άλι Σμιθ [ΑΣ]
37. "Πωs έγινα βλάκαs" του Μαρτέν Παζ [Μαρία Λύτρα]
38. "Φύγε γρήγορα, γύρνα αργά" της Φρεντ Βαργκάς. [Αθηνά Τσαγογεώργα]
39. "Οι εργένηδες των λόφων" του Ουίλιαμ Τρέβορ Τρέβορ. [Αθηνά Τσαγογεώργα] Κάθε διήγημα ένα μικρό συγγραφικό διαμάντι σε ύφος, απόδοση συναισθημάτων, με όλες σχεδόν τις ιστορίες να βασίζονται σε μικρά περιστατικά ή κρυμμένα μυστικά που "πυροδοτούν" συγκλονιστικές και συγκινητικές ιστορίες.
40. "Νορβηγικό Δάσος" του, Haruki Murakami [Χαρίκλεια Βλαστού]
41. "Oracle Night" του Πολ Όστερ [Χαρίκλεια Βλαστού]
42. "Η γραμμή της ομορφιάς", Alan Hollinghurst [Χαρίκλεια Βλαστού]
43. Carlos Fuentes- Το κάθισμα του αετού" [Zέφη Κόλλια] Ο έρωτας + η πολιτική σ έναν παθιασμένο στρόβιλο, από τον σπουδαίο Μεξικανό συγγραφέα)"
44. Maurice Attia "To Μαύρο Αλγέρι" [Ζέφη Κόλλια) έξοχο πολιτικό, νουάρ μυθιστόρημα για τα γεγονότα της Αλγερίας)
45. Χούλιο Κορτασάρ "Το βιβλίο του Μανουέλ" [Ζέφη Κόλλια] Μπορεί κάποιος να κάνει δώρο στο παιδί του το αλφαβητάρι του κόσμου;
46. "Sánchez Piñol, "lbert "La Pell Freda" (Το ψυχρό δέρμα) [Δημήτρης Μαμαλούκας] Κράμα φαντασίας και περιπέτειας, μυθιστόρημα τρόμου και φιλοσοφική αλληγορία, από εκείνα που λάμπουν διαχρονικά...
47. Τζόναθαν Λίτελ "Ευμενίδες" [Δημήτρης Μαμαλούκας] ξεχωριστό οπωσδήποτε
48. Rawi Hage To παιχνίδι του Ντε Νίρο". [Νίκος Αραπάκης] Πρώτο του βιβλίο αλλά εξαιρετικό.
49. Αλαάλ Ασουάνι "Το μέγαρο Γιακουμπιάν". [Νίκος Αραπάκης] Τιμή και δόξα στους Άραβες. (Γονιδιακά μεγάλοι παραμυθάδες).
50."The White Tiger¨του Aravind Adiga. [ΑΣ] Το Μπούκερ του 2008, μια εικόνα της "νέας Ινδίας"


*Παρατήρηση: προηγείται ο Φιλιπ Ροθ με τρία βιβλία ακολουθεί ο Πολ Οστερ με 2... Κανείς άλλος πλαν απ΄ ενα...