Μητέρα Στάχτη

«ΜΗΤΕΡΑ ΣΤΑΧΤΗ»

«Ανατομία μιας δυσλειτουργικής οικογένειας της επαρχίας»

Η φαύλη πατρική εξουσία και τα ανομολόγητα οικογενειακά μυστικά που βαραίνουν τα παιδιά θα προκαλέσουν έκρηξη, η οποία θα φέρει την αναγέννηση των ηρώων

Ποιητής κατ' ουσίαν, λάτρης του κινηματογράφου και του θεάτρου, αρχιτέκτων κυριολεκτικά και μεταφορικά όσον αφορά τη δομή, με συνείδηση του μη γραμμικού χρόνου και της συλλογικής μνήμης, ο Αλέξης Σταμάτης στο μυθιστόρημά του "Μητέρα Στάχτη", που εκδόθηκε το 2005 και επανεκδίδεται ειδικά για τους αναγνώστες του "Εθνους της Κυριακής" από την εφημερίδα και τις εκδόσεις "Καστανιώτη", αναφέρεται στο προσφιλές συγγραφικό του θέμα.

Στο οικογενειακό σύμπαν που συγκρούεται, μεταβάλλεται και καθορίζει τα βήματά μας από τη γέννηση έως τα γεράματα. Ανομολόγητα μυστικά, αμαρτίες γονέων που βαραίνουν παιδιά και μια μητέρα-στάχτη για τον καθένα. Στο μυθιστόρημα τίθεται επί τάπητος και ένα παράδοξο φαινόμενο. Εκείνο της αυτανάφλεξης. Διότι στα έγκατα της ανθρώπινης φύσης υπάρχουν πολλές ανεξήγητες δυνάμεις που κινούν τη ζωή μας.

Στη γενέθλια γη
H ιστορία εκτυλίσσεται από τη Μεγάλη Τετάρτη έως και την Παρασκευή μετά το Πάσχα. Σ' αυτό το δεκαήμερο, ήρωες επιστρέφουν στη γενέθλια γη, οικογενειακά μυστικά αναμοχλεύονται, ανθρώπινες αδυναμίες έρχονται στο φως, ο πατριάρχης πατέρας συγκρούεται με τον γιο που του μοιάζει, η θρησκόληπτη μάνα λαμπάδα γίνεται και σκορπίζεται στο σεληνιακό τοπίο της Σαντορίνης, ακόμα και το ηφαίστειο ξυπνά με έναν σεισμό. Κανένας δεν θα 'ναι ο ίδιος την ενδέκατη μέρα. Ούτε καν το τοπίο. Ακριβώς για να ζήσει.

Στο πρώτο κεφάλαιο, ένας ένας οι ήρωες επιστρέφουν. Ο Αλκης πρώτα, που έχει γίνει γιατρός. Η Ρηνιώ, διάσημη πια φωτογράφος. Και ο Μηνάς, επιχειρηματίας, ό,τι ακριβώς κι ο μπαμπάς. Τα τρία παιδιά του δυνάστη, ηδονοθήρα και ανήθικου Ηλία και της θρησκόληπτης, υπερβατικής και υποταγμένης Επιφανίας. Και επιστρέφουν ακριβώς επειδή ο πατέρας τους τους καλεί.

Για μια εθιμοτυπική απλώς επίσκεψη, όπως θα προσπαθήσει να τους πείσει. Παρά τις δηλώσεις, όμως, αυτή η οικογενειακή συγκέντρωση θα αποδειχθεί κοσμογονία. Σε ένα νησί που όπως και οι ήρωες είναι "το αποτέλεσμα μιας έκρηξης. Τα σωθικά της γης στερεοποιημένα. Είχαν αναδυθεί πάνω από το νερό, ορατά τοις πάσι, να θυμίζουν τις μυστικές διεργασίες των εγκάτων".

Αυτές "οι μυστικές διεργασίες των εγκάτων" αποτελούν και το μεγάλο μυστικό. Την κεντρική ιδέα. Η μητέρα ξαφνικά και εν τω μέσω της νυκτός, καίγεται, γίνεται στάχτη. Δολοφονία ή αυτοκτονία; Ενας περίεργος συγγραφέας που εμφανίζεται από το πουθενά επιμένει "αυτόματη ανάφλεξη ανθρωπίνου σώματος".

Και γύρω απ' αυτό το φαινόμενο, ένας ολόκληρος κόσμος να προσπαθεί να κατανοήσει. Μια αλήθεια άλλη για τον καθένα. Μονάχα τα γεγονότα κοινά. Και, φυσικά, "η τέφρα". Η στάχτη που έγινε, εξάλλου, στο παρελθόν για το νησί μια δεύτερη μητέρα. "Η Μητέρα Στάχτη". Αυτό που την κατέστρεψε και ήταν ταυτόχρονα κι εκείνο που την έσωσε.

Μια ιστορία που κινείται σε διαδοχικά επίπεδα. Και περικλείει στις συμπεριφορές των ηρώων την παθογένεια μιας ολόκληρης κοινωνίας. Αλλά πάνω απ' όλα θέτει ένα ζήτημα: Υπάρχουν άνθρωποι που έγιναν παρανάλωμα της ψυχής τους. Αλλά όμως τίποτα δεν χάνεται. Κι από τις στάχτες τους αναγεννώνται όλα.

ΤΟ ΕΡΓΟ ΤΟΥ
Με 20 βιβλία και διεθνή καταξίωση

Ο Αλέξης Σταμάτης γεννήθηκε στην Αθήνα. Σπούδασε Αρχιτεκτονική στο ΕΜΠ και έκανε μεταπτυχιακά Αρχιτεκτονικής και Κινηματογράφου στο Λονδίνο. Εχει γράψει 20 βιβλία. Το πρώτο του μυθιστόρημα, "Ο έβδομος ελέφαντας" (Κέδρος, 1998), εκδόθηκε στη Βρετανία. Το "Μπαρ Φλωμπέρ" (Κέδρος, 2000) εκδόθηκε σε Βρετανία, Γαλλία, Ιταλία, Ισπανία, Πορτογαλία και Σερβία. Η "Αμερικάνικη φούγκα" (Καστανιώτης, 2006) κέρδισε το Διεθνές Βραβείο Λογοτεχνίας του Αμερικανικού Ομοσπονδιακού Ιδρύματος Τεχνών. Η "Μητέρα Στάχτη" (Καστανιώτης, 2005) εκδόθηκε σε ΗΠΑ και Τουρκία. Το πρώτο του παιδικό μυθιστόρημα, "Ο Αλκης και ο λαβύρινθος" (Καστανιώτης, 2009), τιμήθηκε με το Πρώτο Βραβείο του Κύκλου του Ελληνικού Παιδικού Βιβλίου. Εχει δημοσιεύσει 6 ποιητικές συλλογές. Για τη δεύτερη συλλογή του, "Αρχιτεκτονική εσωτερικών χώρων" (2003), του απονεμήθηκε το 1994 από τον Δήμο Αθηναίων το Πρώτο Βραβείο Ποίησης στη μνήμη Ν. Βρεττάκου. Ο μονόλογός του "Τελευταία Μάρθα" παίχτηκε το 2008 στο "Θέατρο της Οδού Κεφαλληνίας". Δύο μονόλογοί του με τίτλο "Γένεση" ανέβηκαν το 2009 στο "Θέατρο Χώρα". Το θεατρικό του "Δακρυγόνα" ανέβηκε το 2010 στο "Θέατρο της Οδού Κεφαλληνίας". Το τελευταίο του μυθιστόρημα "Κυριακή" κυκλοφόρησε από τον Καστανιώτη, το 2011.

ΓΙΑ ΤΗΝ ΚΡΙΣΗ ΠΟΥ ΣΥΓΚΛΟΝΙΖΕΙ ΤΗ ΧΩΡΑ
"Το κράτος εξέθρεψε τόσα νοσηρά φαινόμενα"

Τις συνθήκες κάτω από τις οποίες γράφτηκε το μυθιστόρημα "Μητέρα Στάχτη" μάς αφηγήθηκε ο συγγραφέας: "Ενα βράδυ, ένας φίλος μου ηθοποιός, μου ''χάρισε'' μια λέξη: τη λέξη ''αυτοανάφλεξη''. Πρόκειται για ένα ''ανεξήγητο'' φυσικό φαινόμενο.

Αμέσως μου ήρθε στο νου η ''μετωνυμική'' της σημασία σε ψυχολογικό επίπεδο, δηλαδή η έκλυση ενέργειας ενός προσώπου που έως εκείνη τη στιγμή ήταν αδρανές. Ο συνδυασμός με οδήγησε σε μια διάθεση ανατομίας μίας δυσλειτουργικής οικογένειας της ελληνικής επαρχίας.

Ηθελα να μιλήσω για αυτόν τον κλειστό οργανισμό, ο οποίος μπορεί να κρύβει πολλά νοσηρά στοιχεία εντός του. Τα στοιχεία αυτά, ειδικά στην ελληνική επαρχία, αλλά και όχι μόνον, έχουν μια τάση να ''κουκουλώνονται'' μέχρι να εκραγούν. Ο πυρήνας του βιβλίου είναι η αλαζονική και φαύλη πατρική εξουσία, το κακό που έχει σπείρει γύρω της και η πορεία τού ήρωα-γιου, του Αλκη, να την αποτινάξει από πάνω του, να σωθεί και να σώσει, να αναγεννηθεί.

Οι ήρωές του, μέσα σ' ένα δεκαήμερο ζουν ίσως τα συγκλονιστικότερα γεγονότα της ζωής τους, όπου "Οι νόμοι, η πίστη, η λογική δεν αρκούν για να τα εξηγήσουν". Κάτι που μάλλον δεν συμβαίνει στη δική μας την εποχή. "Θα έλεγα ότι στην εποχή μας συμβαίνει ακριβώς το αντίθετο. Οι νόμοι καταστρατηγήθηκαν και παρακάμφθηκαν, η πίστη και το όποιο όραμα διολίσθησε σε μια αποθέωση του καταναλωτισμού, η κοινή λογική αντικαταστάθηκε με μια στρεβλή, εγωτική αίσθηση του ''εδώ και τώρα''. Οσο για την εποχή μας, δεν μιλάμε για ένα κρίσιμο δεκαπενθήμερο, πιθανόν και να μιλάμε για μια κρίσιμη δεκαπενταετία...".

Εάν θέλαμε να μεταφέρουμε τον τίτλο στη δική μας εποχή, η ''Μητέρα Στάχτη'' θα ήταν το κράτος, ένα κράτος που εξέθρεψε τόσα νοσηρά φαινόμενα εντός του, με αποτέλεσμα να οδηγηθεί μια ολόκληρη χώρα -μια δυσλειτουργική οικογένεια- σε... αυτοανάφλεξη".

ΕΛΕΝΗ ΓΚΙΚΑ

Έθνος της Κυριακής