ΑΝΑΖΗΤΩΝΤΑΣ ΤΟΝ ΚΕΡΔΙΣΜΕΝΟ ΧΡΟΝΟ

«Η κάθε στιγμή είναι μια μελωδία που πρέπει να ξαναρχίσει »

Στεφάν Μαλλαρμέ

Το είπε υπέροχα ο Σεφέρης, ότι αφήνουμε τη ζωή να κυλάει σαν νερό από τα δάχτυλα. Όλα ρευστά και εκκρεμή, όλα αιωρούνται άπιαστα και αποσπασματικά. Κομμάτια και θρύψαλα. Ε, για όλα φταίει ο χρονος. Αυτή η ασσύληπτη, τεχνητή, τερατώδης έννοια.

Κάποιες φορές σκέφτομαι ότι εκείνο που χρειάζεται είναι απλά να στοχεύουμε στο «ζωτικό χρόνο», εκείνο το θαυμαστό απόσταγμα, τη μύχια εμπειρία της διάρκειας και της στιγμής. Το «τώρα» όμως, τι είναι; Μια αυτόματη διαδοχή στιγμών μια τεχνητή ρήξη σε μια φυσική συνέχεια. Ανίκανη να ακολουθήσει την ζωτική κίνηση, η διάνοια κινητοποιεί τον χρόνο μέσα σε έναν μονίμως πλαστό παρόν. Ποιος αντιλαμβάνεται το «τώρα» της στιγμής ενώ ταυτόχρονα το βιώνει; «Τώρα» δεν είναι και η στιγμή οκνηρίας, «τώρα» και η οριακή ένταση; Πιο «τώρα» είναι πιο αληθινό; Υπάρχει αληθινό «τώρα»; Άλλωστε «τώρα» που γράφω αυτή τη φράση, η ιδία μου η κίνηση εχει ήδη γινει παρελθόν.

Προσπαθώντας να δώσουμε ένα νόημα σε αυτόν τον καθημερινό κατακερματισμό, προσδοκούμε στην διάρκεια τον πλούτο της ζωής. Την διάρκεια που θα μας φέρει το μέλλον την ισορροπία , πιθανόν και την ευτυχία. Για να υπάρξει όμως η διάρκεια πρέπει να προϋπάρξει η δοξαστική εκείνη στιγμή που θα πυροδοτήσει, θα πυρπολήσει την ύπαρξη. Όταν όμως έρχεται, είμαστε έτοιμοι να εκχωρήσουμε τον εαυτό μας; Δύσκολο, μια και για να αδράξεις τη στιγμή πρέπει να είσαι εναργής, ανοιχτός. Πρέπει η δεκτικότητα να γίνει το σπίτι σου, η φυσική σου κατάσταση. Κάτι καθόλου εύκολο, ειδικά με τον τρόπο που ζούμε στις δυτικές παγκοσμιοποιημένες μας κοινωνίες….

Έχω ένα φίλο που εχει ζήσει χρόνια στο Καμερούν αλλα και στην Ευρώπη. Θυμάμαι πως μου λεγε πως η έννοια του χρόνου στην Αφρική είναι εντελώς διαφορετική από αυτή της Δύσης. Για έναν Δυτικό, ο χρόνος πηγαίνει ευθύγραμμα προς τα μπρος, κάθε γεγονός αποτελεί ένα συστατικό, ένα κομμάτι που πρέπει να το χρησιμοποιήσεις, ειδάλλως περνάει, εξαφανίζεται. Στην Αφρική ωστόσο, ο χρόνος κυλά προς τα πίσω. Έρχεται από το μέλλον και κατευθύνεται καταπάνω σου. Ο χρόνος δεν υπάρχει, «δημιουργείται», δεν περνά, απλά σε περιμένει. Η ζωή για έναν Αφρικανό, είναι ένα σύνολο γεγονότων. Αντί για ώρες και λεπτά, οι άνθρωποι εκεί βασίζονται σε συναισθηματικά σημάδια, το πότε γεννήθηκες, πότε παντρεύτηκες, πότε υπήρχε πόλεμος.

«Και το πιο σημαντικό: η ίδια σου η δραστηριότητα καθορίζει την ποσότητα του χρόνου που περνά. Αν δουλεύεις γρήγορα, χρησιμοποιείς περισσότερο χρόνο, αν ξεκουράζεσαι τον συντηρείς. Όσο για το μέλλον εδώ δεν υπάρχει. Πρέπει πρώτα να φτιαχτεί», μου χε πει ο φίλος.

Τελικά μου φαίνεται πως σ’ αυτή την αινιγματική παγίδα που μας στήνει ο χρόνος απάντηση δεν υφίσταται. Το μέλλον δεν υπάρχει λένε στην Αφρική, το παρόν δεν «περνάει» λέω εγώ από τη μικρή μου εμπειρία. Ποιος άλλωστε βρέθηκε ποτέ αγκυλωμένος σε ένα διαρκές παρόν; Απλά εγκαταλείπουμε μια στιγμή για να βρούμε μιαν άλλη. Ο πραγματικός χρόνος υπάρχει μόνο χάρη στην στιγμή - βρίσκεται ολόκληρος μέσα στον ενεστώτα, μέσα στην πράξη. Κι ανάλογα με την ποιότητα, με την ένταση, με τη θερμοκρασία της πράξης βιώνεται και ανάλογα.

Η πράξη, εδώ είναι όλη η υπόθεση. Για να καταλήξουμε όμως σε κάποια δράση, υπάρχει μια στιγμιαία απόφαση που φέρει όλο το φορτίο της πρωταρχικότητας. Εκεί ο χρόνος από τη μια διαστέλλεται κι από την άλλη κινητοποιείται. Ένα παράδειγμα από τη φύση. Σε μια γάτα την ώρα που καραδοκεί, βλέπουμε την στιγμή της εφόρμησης να εγγράφεται στο πραγματικό, ενώ ταυτόχρονα παρακολουθούμε και την επερχομένη τροχιά του άλματος. Πριν από την περίπλοκη διαδικασία της εφόρμησης όμως, υπάρχει η καίρια στιγμή της απόφασης. Η απόφαση, η πράξη είναι που δημιουργεί ένα «τώρα» ενεργό, ένα τώρα που ορίζει τον δικό του χρόνο.

Ο χρονος είναι βασικό συστατικό στη δουλειά ενός συγγραφέα. Μπορεί να τον μεγεθύνει , να τον επιβραδύνει, να τον σταματήσει ακόμα και να τον εξαφανίσει. Είναι κι αυτό ένα από τα αγαθά του μετιέ. Ωστόσο στην πραγματική ζωή τα πράγματα είναι αλλιώς. Κάποιες φορές νιώθω τον χρόνο σαν μια «πλατφόρμα». Υπάρχει είναι εκεί, και παίρνει τις διαφορετικές του μορφές ανάλογα με τη χρήση που του επιφυλάσσουμε. Εξ ου και όλα εχουν να κάνουν με την πράξη. Υπάρχουν στιγμές αδρανείας, οκνηρίας όπου η «πλατφόρμα» αυτή δεν κινείται με τίποτα. Κι από την άλλη υπάρχουν στιγμές έντασης, αγωνίας, πάθους, όπου ταλαντεύεται σε τρελές συχνότητες.

Ο χρονος εντέλει, είναι μάλλον ό,τι τον φτιάχνουμε εμείς. Είτε στην Αφρική είτε στην Ευρώπη… Μια ατελής, απλουστευμένη μέθοδος για να οργανώνουμε τις πράξεις και τις ενέργειες της μικρής αυτής αφήγησης που είναι η παρουσία μας σε αυτόν τον πλανήτη.