Σκότωσε ό,τι αγαπάς: Κριτικη του Ευριπίδη Γαραντούδη απο τα ΝΕΑ

Εσωτερικός κόσμος, σκοτεινός

Γράφει ο Ευριπίδης Γαραντούδης
ΝΕΑ 19.12.09

ΜΕ ΤΟ ΝΕΟ ΜΥΘΙΣΤΟΡΗΜΑ ΤΟΥ
Ο ΑΛΕΞΗΣ ΣΤΑΜΑΤΗΣ ΑΠΟΠΕΙΡΑΘΗΚΕ ΝΑ ΓΡΑΨΕΙ ΕΝΑ ΠΟΛΥΠΛΟΚΟ ΑΦΗΓΗΜΑ ΜΕ ΚΕΝΤΡΙΚΟ ΘΕΜΑ ΤΟΥ ΤΗ ΡΕΥΣΤΗ ΤΑΥΤΟΤΗΤΑ ΤΟΥ ΣΗΜΕΡΙΝΟΥ ΑΝΘΡΩΠΟΥ- ΚΑΛΛΙΤΕΧΝΗ

Στο καινούργιο του μεταιχμιακό μυθιστόρημα ο Αλέξης Σταμάτης πραγματεύεται τη σχέση της πραγματικής ζωής με την τέχνη, την αναζήτηση της ταυτότητας του συνειδησιακά πολυδιασπασμένου υποκειμένου στον σύγχρονο κόσμο, την ανατομία της μεταπολίτευσης Με τις εναλλασσόμενες όψεις της πολυσύνθετης συγγραφικής ταυτότητάς του (ποιητής, πεζογράφος, θεατρικός συγγραφέας, κριτικός), ο Αλέξης Σταμάτης, εδώ και σχεδόν μία εικοσαετία (εμφανίστηκε ως συγγραφέας το 1992), έχει κερδίσει το ενδιαφέρον τόσο του αναγνωστικού κοινού όσο και της κριτικής. Το πλέον πρόσφατο μυθιστόρημά του, Σκότωσε ό,τι αγαπάς, χωρίς να αποκλίνει από τη βασική γραμμή των προηγούμενων πεζογραφημάτων του (τη γραμμή της αναζήτησης ταυτότητας του σύγχρονου ανθρώπου, σε στιγμές κρίσης, μέσα σε μια χαοτική πραγματικότητα), πιθανόν να λειτουργεί ως σημείο μετάβασης σε μια άλλη φάση του έργου του.

Τον μεταιχμιακό χαρακτήρα του μυθιστορήματος ίσως υποδεικνύουν τα αυτοαναφορικά στοιχεία που υποβάλλονται στην ιστορία του. Ο Άρης Μανιάτης, πενηντάχρονος καταξιωμένος σκηνοθέτης, διανύει περίοδο κρίσης που σημαδεύεται από την αίσθηση της καλλιτεχνικής του κάμψης και της καθολικής προσωπικής του αποτυχίας (χωρισμένος, μόνος, χωρίς πραγματικούς φίλους, χωρίς ουσιαστική σχέση με την εικοσιτετράχρονη κόρη του). Κατόρθωσε, ωστόσο, να ολοκληρώσει επιτυχώς το καθαρά αυτοβιογραφικό σενάριο της προγραμματιζόμενης όγδοης ταινίας του, αυτής που ο ίδιος ελπίζει ότι θα σηματοδοτήσει τη νέα καλλιτεχνική αρχή και θα επιφέρει την προσωπική του λύτρωση. Επιστρέφοντας στο σπίτι του, στο τέλος της βραδιάς που διάβασε το σενάριό του στους συντελεστές της ταινίας, πέφτει θύμα τροχαίου σε ερημικό ορεινό δρόμο. Καταφεύγει για βοήθεια σε ένα απομονωμένο αρχοντικό, όπου κατοικούν μια πανέμορφη τριαντάχρονη γυναίκα, η Δάφνη, και ένας ηλικιωμένος τυφλός γιατρός. Η σχεδόν μία εβδομάδα που ο Μανιάτης θα φιλοξενηθεί εκεί θα αποδειχθεί καταλυτική για τον ίδιο και το σενάριό του. Ερωτεύεται τη Δάφνη, κυρίως όμως αναπτύσσει έναν ιδιότυπο δεσμό με τον γιατρό και εντέλει αποδέχεται τη σκληρή αλήθεια που εκείν ος τού φανερώνει: είναι ένας απελπισμένος που στο σενάριό του συγκαλύπτει την αλήθεια που θέλησε να αποκαλύψει.

Η αλήθεια
Ο σκηνοθέτης, με τη μεσολάβηση του γιατρού, καταδύεται στην απωθημένη μνήμη του, υπερνικά τις φοβίες του, αναζητά τις βαθύτερες αιτίες του παλαιότερου πολυετούς αλκοολισμού του, διερευνά τις ρίζες της αποτυχίας όλων των προσωπικών σχέσεών του. Αρχίζει λοιπόν να ξαναγράφει το σενάριό του, αποκαλύπτοντας αυτή τη φορά την αλήθεια. Στο βαθιά κρυμμένο κέντρο αυτής της αποκάλυψης βρίσκεται το μεγαλύτερο τραύμα της ζωής του Μανιάτη: στις 16 Νοεμβρίου 1980, στην τότε τραγική διαδήλωση πριν από την επέτειο της εξέγερσης του Πολυτεχνείου, εγκατέλειψε τον καλύτερό φίλο του που δολοφονήθηκε άγρια από άνδρες των ΜΑΤ.

Για το τέλος του μυθιστορήματος ο συγγραφέας κράτησε τη μεγαλύτερη ανατροπή: ο Μανιάτης υπέστη ένα σοβαρό καρδιακό επεισόδιο τη βραδιά που επρόκειτο να διαβάσει το σενάριο στους συντελεστές της ταινίας του, χειρουργήθηκε και παρέμεινε επί μία εβδομάδα σε καταστολή. Όλη λοιπόν η ιστορία διαδραματίστηκε στον εσωτερικό του σκοτεινό κόσμο, μπροστά στο κατώφλι του θανάτου. Όταν ο σκηνοθέτης επανέρχεται στον πραγματικό κόσμο, αναγνωρίζει τη Δάφνη και τον γιατρό του αρχοντικού - καταφυγίου στα πρόσωπα μιας νοσοκόμας της Εντατικής και του χειρουργού του. Σύμφωνα με το κατα ληκτικό σημείωμα του Μανιάτη, τα σενάρια είναι πλέον δύο: το αρχικό και αυτό που διαβάσαμε, το σενάριο - μυθιστόρημα, γραμμένο μέσα σε ενάμιση μήνα, αμέσως μετά την περιπέτεια στο νοσοκομείο.

Εξελισσόμενη πλοκή
Το Σκότωσε ό,τι αγαπάς διαθέτει αδιαμφισβήτητες αρετές, όπως η πυκνή και απροσδόκητα εξελισσόμενη πλοκή, που διατηρεί αμείωτη την προσοχή του αναγνώστη μέχρι το ανατρεπτικό τέλος της ιστορίας, η οικονομία στην αφήγηση και η ενδιαφέρουσα πολύτροπη υφολογική σύνθεση από ευφάνταστους διάλογους, πολλές σχολιαστικές παρεκβάσεις του αφηγητή, τις εγκιβωτισμένες επιστολές του γιατρού, τις επίσης εγκιβωτισμένες και ολοένα ποιητικότερες απαντήσεις του Μανιάτη στον γιατρό.

Επίσης, η ευρεία αναφορά σε κινηματογραφικούς όρους, στη σχετική θεωρία και σε ταινίες υποστηρίζει ένα αφήγημα με μεικτό ειδολογικό χαρακτήρα ανάμεσα στο μυθιστόρημα και το σενάριο. Η ενσωμάτωση, επίσης, πολλών ακόμη, ως επί το πλείστον φανερών, αναφορών σε ποικίλης φύσης άλλα κείμενα (αρχής γενομένης ήδη από τον τίτλο, μετάφραση του Κill your darlings, υπόδειξης του Faulkner προς τους συγγραφείς) υφαίνει το δίχτυ ενός πυκνού, στοχαστικού αφηγήματος που κεντρώνεται γύρω από θέματα όπως η σχέση της πραγματικής ζωής με την τέχνη, η αναζήτηση της ταυτότητας του συνειδησιακά πολυδιασπασμένου υποκειμένου στον σύγχρονο κόσμο, η ανατομία της ελληνικής μεταπολίτευσης.

ΓΥΡΩ ΑΠΟ ΤΟΝ ΕΑΥΤΟ ΤΟΥ
Σ τις αρετές του μυθιστορήματος του Αλέξη Σταμάτη κρύβεται και η πηγή των αδυναμιών του. Αυτές εστιάζονται στην εντύπωσή μου ότι ο Σταμάτης δεν απέφυγε τον σκόπελο ενός υπερφιλόδοξου μυθιστορήματος, με πιο ορατά σημεία του σκοπέλου τα ευφυή αλλά και εξεζητημένα τεχνάσματα, όπως η λύση του τέλους. Επίσης, ολόκληρη η αφήγηση γίνεται από τη σκοπιά του αυτοδιηγητικού και ομοδιηγητικού αφηγητή- βασικού χαρακτήρα, του Άρη Μανιάτη, με την εξαίρεση των εγκιβωτισμένων επιστολών του γιατρού, που όμως και αυτές αποδεικνύονται εν τέλει γεννήματα του εσωτερικού κόσμου του αφηγητή. Έτσι, όμως, όλα τα άλλα πρόσωπα υποβαθμίζονται σε φιγούρες ενός διακοσμητικού θιάσου, στο κέντρο του οποίου απομένει ολομόναχος ο απόλυτος πρωταγωνιστής, ο πολυδιασπασμένος μεσήλικας καλλιτέχνης. Αυτός ο μοναδικός «ολοκληρωμένος» χαρακτήρας διαγράφει στο βιβλίο μια δραματική πορεία λύτρωσης- αποκάλυψης των κρυμμένων τραυμάτων του, χωρίς όμως αυτή η λύτρωση να επέρχεται. Έχω, εν τέλει, την αίσθηση ότι όπως και ο μοναδικός χαρακτήρας του έτσι και το ίδιο το μυθιστόρημα εξελίσσεται σπειροειδώς, συστρέφεται συνέχεια στον εαυτό του, αναζητώντας τα κλειδιά της «αλήθειας» του στην ενδοχώρα του