Θέατρο: η τέχνη του «μαζί»

Αλέξης Σταμάτης για το «Αθηνόραμα» (Guest editor)

Εδώ και δεκαέξι χρόνια, από τότε που άρχισα να ασχολούμαι αποκλειστικά με τη συγγραφή, οι δημιουργικές μου ώρες σήμαιναν απομόνωση μπροστά σε μια οθόνη. Ο συγγραφέας δεν συνδιαλέγεται με κανέναν άλλο πάρα με τον εαυτό του. Δεν υπάρχει τρίτο μάτι, δεν υπάρχει ανταλλαγή απόψεων, δεν υπάρχει «μαζί», η δημιουργία του είναι μια γέννα με εγκυμονούντα και μαιευτήρα τον ίδιο.

Το διάστημα αυτό ασχολήθηκα κυρίως με το μυθιστόρημα άλλα και με άλλα είδη λόγου. Σχεδόν όλα, εκτός από ένα. Παρόλο που προέρχομαι από θεατρική οικογένεια, δεν είχα αγγίξει την θεατρική γραφή. Αυτά, ως την στιγμή που ήρθε η κρίση.

Ήταν τότε που ένιωσα μια ανάγκη «εξόδου», μια ανάγκη να μπω σε ένα ευρύτερο «δημιουργικό παιχνίδι». Μια ανάγκη να υπάρξει «άλλος», «άλλοι», επικοινωνία, μοιρασιά. Συνέχισα να ασχολούμαι με την πεζογραφία αλλα ταυτόχρονα άρχισα να γράφω πρώτα μονολόγους κι ύστερα και διαλογικά έργα.

Θεωρώ πως η θεατρική γραφή είναι μακράν το δυσκολότερο είδος. Εδώ δεν υπάρχουν πολυτέλειες ελεύθερων συνειρμών, εσωτερικού μονολόγου, περιγραφών κλπ. Το θέατρο είναι αδίστακτο γιατί συμβαίνει την ίδια στιγμή που το βλέπεις. Συχνά ό,τι παραλείπεται είναι σημαντικότερο από εκείνο που λέγεται. Το χάσμα μεταξύ των φράσεων κρύβει ολοκλήρους κόσμους ενώ ένα «Ναι» στην κατάλληλη θέση μπορεί να ισοδυναμεί με σελίδες πρόζας. Η προτροπή «Σκότωσε ό,τι αγαπάς», πολύτιμη συμβουλή για κάθε γραφιά, βρίσκει την πλήρη δικαίωσή της στο θεατρικό κείμενο.

Στην περίπτωση, ταυτίζεται και με τον τίτλο του έργου μου που παίζεται φέτος στο θέατρο της οδού Κεφαλλήνιας σε σκηνοθεσία Άρη Τρουπάκη. Στάθηκα τυχερός που συναντήθηκα με τον Άρη, όχι μόνο γιατί είναι ένας εξαιρετικός σκηνοθέτης άλλα γιατί η συνεργασία μας στη συγγραφή και τη δραματουργική επεξεργασία μου αποκάλυψε τα μυστικά αυτού του ιδιαίτερου κόσμου.

Η έξοδος μου από το γραφείο όμως δεν ήταν μονό συγγραφική. Χωρίς το «μαζί», χωρίς το κοινό βίωμα, δεν γίνεται θέατρο. Παρακολούθησα σχεδόν όλες τις πρόβες, είδα πως γίνονται τα φώτα, πως δουλεύουν οι ηθοποιοί, πως ο σκηνογράφος μας, ο Θοδωρής Χρυσικός, διαμορφώνει έναν άδειο χώρο σε χώρο ζωής και επικοινωνίας.

Το θέατρο είναι μια τέχνη θνησιγενής. Όλα συμβαίνουν στο «τώρα», αφού τελειώσει η παράσταση ζει μόνο στη μνήμη του κοινού. Η στιγμή είναι που γεννάει τα πάντα και οδηγεί στην επόμενη. Η γέννα εδώ είναι συλλογική. Το θέατρο είναι ο χώρος όπου βρίσκεις τον Άλλον και σαν συνεργάτη και σαν θεατή. Χωρίς τον άλλον δεν υπάρχει έργο, δεν υπάρχει παράσταση. Είναι η τέχνη της Πράξης και της επικοινωνίας. Μιας πράξης που μας κάνει να πάμε πέρα από τα επιφαινόμενα, πέρα από τα «λόγια, που μας οδηγεί στο «κάτω κείμενο» των πραγμάτων. Γιατί πίσω από ό,τι λέγεται κρύβεται κάτι πολύ πιο σημαντικό. Εκείνο που πραγματικά θέλουμε να πούμε.

Σε μια τόσο δύσκολη εποχή, η συνεργασία, η ανθρώπινη επαφή, η κοινή περιπέτεια, το συλλογικό ρίσκο, η αμοιβαία ευθύνη και η «δημιουργική ανασφάλεια» του θεάτρου με έκανε πιο «πλούσιο», πιο αισιόδοξο. Το «μαζί», η κοινή προσπάθεια έχει πάντα μια ζεστασιά. Τίποτα δεν είναι δεδομένο. Όλα αλλάζουν μαζί με μας και με μας. Χωρίς τον άλλον, δεν είμαστε τίποτα.