Posts
«Η κάθε στιγμή είναι μια μελωδία που πρέπει να ξαναρχίσει »
Στεφάν Μαλλαρμέ
Το είπε υπέροχα ο Σεφέρης, ότι αφήνουμε τη ζωή να κυλάει σαν νερό από τα δάχτυλα. Όλα ρευστά και εκκρεμή, όλα αιωρούνται άπιαστα και αποσπασματικά. Κομμάτια και θρύψαλα. Ε, για όλα φταίει ο χρονος. Αυτή η ασσύληπτη, τεχνητή, τερατώδης έννοια.
Κάποιες φορές σκέφτομαι ότι εκείνο που χρειάζεται είναι απλά να στοχεύουμε στο «ζωτικό χρόνο», εκείνο το θαυμαστό απόσταγμα, τη μύχια εμπειρία της διάρκειας και της στιγμής. Το «τώρα» όμως, τι είναι; Μια αυτόματη διαδοχή στιγμών μια τεχνητή ρήξη σε μια φυσική συνέχεια. Ανίκανη να ακολουθήσει την ζωτική κίνηση, η διάνοια κινητοποιεί τον χρόνο μέσα σε έναν μονίμως πλαστό παρόν. Ποιος αντιλαμβάνεται το «τώρα» της στιγμής ενώ ταυτόχρονα το βιώνει; «Τώρα» δεν είναι και η στιγμή οκνηρίας, «τώρα» και η οριακή ένταση; Πιο «τώρα» είναι πιο αληθινό; Υπάρχει αληθινό «τώρα»; Άλλωστε «τώρα» που γράφω αυτή τη φράση, η ιδία μου η κίνηση εχει ήδη γινει παρελθόν.
Προσπαθώντας να δώσουμε ένα νόημα σε αυτόν τον καθημερινό κατακερματισμό, προσδοκούμε στην διάρκεια τον πλούτο της ζωής. Την διάρκεια που θα μας φέρει το μέλλον την ισορροπία , πιθανόν και την ευτυχία. Για να υπάρξει όμως η διάρκεια πρέπει να προϋπάρξει η δοξαστική εκείνη στιγμή που θα πυροδοτήσει, θα πυρπολήσει την ύπαρξη. Όταν όμως έρχεται, είμαστε έτοιμοι να εκχωρήσουμε τον εαυτό μας; Δύσκολο, μια και για να αδράξεις τη στιγμή πρέπει να είσαι εναργής, ανοιχτός. Πρέπει η δεκτικότητα να γίνει το σπίτι σου, η φυσική σου κατάσταση. Κάτι καθόλου εύκολο, ειδικά με τον τρόπο που ζούμε στις δυτικές παγκοσμιοποιημένες μας κοινωνίες….
Έχω ένα φίλο που εχει ζήσει χρόνια στο Καμερούν αλλα και στην Ευρώπη. Θυμάμαι πως μου λεγε πως η έννοια του χρόνου στην Αφρική είναι εντελώς διαφορετική από αυτή της Δύσης. Για έναν Δυτικό, ο χρόνος πηγαίνει ευθύγραμμα προς τα μπρος, κάθε γεγονός αποτελεί ένα συστατικό, ένα κομμάτι που πρέπει να το χρησιμοποιήσεις, ειδάλλως περνάει, εξαφανίζεται. Στην Αφρική ωστόσο, ο χρόνος κυλά προς τα πίσω. Έρχεται από το μέλλον και κατευθύνεται καταπάνω σου. Ο χρόνος δεν υπάρχει, «δημιουργείται», δεν περνά, απλά σε περιμένει. Η ζωή για έναν Αφρικανό, είναι ένα σύνολο γεγονότων. Αντί για ώρες και λεπτά, οι άνθρωποι εκεί βασίζονται σε συναισθηματικά σημάδια, το πότε γεννήθηκες, πότε παντρεύτηκες, πότε υπήρχε πόλεμος.
«Και το πιο σημαντικό: η ίδια σου η δραστηριότητα καθορίζει την ποσότητα του χρόνου που περνά. Αν δουλεύεις γρήγορα, χρησιμοποιείς περισσότερο χρόνο, αν ξεκουράζεσαι τον συντηρείς. Όσο για το μέλλον εδώ δεν υπάρχει. Πρέπει πρώτα να φτιαχτεί», μου χε πει ο φίλος.
Τελικά μου φαίνεται πως σ’ αυτή την αινιγματική παγίδα που μας στήνει ο χρόνος απάντηση δεν υφίσταται. Το μέλλον δεν υπάρχει λένε στην Αφρική, το παρόν δεν «περνάει» λέω εγώ από τη μικρή μου εμπειρία. Ποιος άλλωστε βρέθηκε ποτέ αγκυλωμένος σε ένα διαρκές παρόν; Απλά εγκαταλείπουμε μια στιγμή για να βρούμε μιαν άλλη. Ο πραγματικός χρόνος υπάρχει μόνο χάρη στην στιγμή - βρίσκεται ολόκληρος μέσα στον ενεστώτα, μέσα στην πράξη. Κι ανάλογα με την ποιότητα, με την ένταση, με τη θερμοκρασία της πράξης βιώνεται και ανάλογα.
Η πράξη, εδώ είναι όλη η υπόθεση. Για να καταλήξουμε όμως σε κάποια δράση, υπάρχει μια στιγμιαία απόφαση που φέρει όλο το φορτίο της πρωταρχικότητας. Εκεί ο χρόνος από τη μια διαστέλλεται κι από την άλλη κινητοποιείται. Ένα παράδειγμα από τη φύση. Σε μια γάτα την ώρα που καραδοκεί, βλέπουμε την στιγμή της εφόρμησης να εγγράφεται στο πραγματικό, ενώ ταυτόχρονα παρακολουθούμε και την επερχομένη τροχιά του άλματος. Πριν από την περίπλοκη διαδικασία της εφόρμησης όμως, υπάρχει η καίρια στιγμή της απόφασης. Η απόφαση, η πράξη είναι που δημιουργεί ένα «τώρα» ενεργό, ένα τώρα που ορίζει τον δικό του χρόνο.
Ο χρονος είναι βασικό συστατικό στη δουλειά ενός συγγραφέα. Μπορεί να τον μεγεθύνει , να τον επιβραδύνει, να τον σταματήσει ακόμα και να τον εξαφανίσει. Είναι κι αυτό ένα από τα αγαθά του μετιέ. Ωστόσο στην πραγματική ζωή τα πράγματα είναι αλλιώς. Κάποιες φορές νιώθω τον χρόνο σαν μια «πλατφόρμα». Υπάρχει είναι εκεί, και παίρνει τις διαφορετικές του μορφές ανάλογα με τη χρήση που του επιφυλάσσουμε. Εξ ου και όλα εχουν να κάνουν με την πράξη. Υπάρχουν στιγμές αδρανείας, οκνηρίας όπου η «πλατφόρμα» αυτή δεν κινείται με τίποτα. Κι από την άλλη υπάρχουν στιγμές έντασης, αγωνίας, πάθους, όπου ταλαντεύεται σε τρελές συχνότητες.
Ο χρονος εντέλει, είναι μάλλον ό,τι τον φτιάχνουμε εμείς. Είτε στην Αφρική είτε στην Ευρώπη… Μια ατελής, απλουστευμένη μέθοδος για να οργανώνουμε τις πράξεις και τις ενέργειες της μικρής αυτής αφήγησης που είναι η παρουσία μας σε αυτόν τον πλανήτη.
Δημοσιευτηκε στο "Υστερογραφο" του Φιλελευθερου της Κυπρου
Στεφάν Μαλλαρμέ
Το είπε υπέροχα ο Σεφέρης, ότι αφήνουμε τη ζωή να κυλάει σαν νερό από τα δάχτυλα. Όλα ρευστά και εκκρεμή, όλα αιωρούνται άπιαστα και αποσπασματικά. Κομμάτια και θρύψαλα. Ε, για όλα φταίει ο χρονος. Αυτή η ασσύληπτη, τεχνητή, τερατώδης έννοια.
Κάποιες φορές σκέφτομαι ότι εκείνο που χρειάζεται είναι απλά να στοχεύουμε στο «ζωτικό χρόνο», εκείνο το θαυμαστό απόσταγμα, τη μύχια εμπειρία της διάρκειας και της στιγμής. Το «τώρα» όμως, τι είναι; Μια αυτόματη διαδοχή στιγμών μια τεχνητή ρήξη σε μια φυσική συνέχεια. Ανίκανη να ακολουθήσει την ζωτική κίνηση, η διάνοια κινητοποιεί τον χρόνο μέσα σε έναν μονίμως πλαστό παρόν. Ποιος αντιλαμβάνεται το «τώρα» της στιγμής ενώ ταυτόχρονα το βιώνει; «Τώρα» δεν είναι και η στιγμή οκνηρίας, «τώρα» και η οριακή ένταση; Πιο «τώρα» είναι πιο αληθινό; Υπάρχει αληθινό «τώρα»; Άλλωστε «τώρα» που γράφω αυτή τη φράση, η ιδία μου η κίνηση εχει ήδη γινει παρελθόν.
Προσπαθώντας να δώσουμε ένα νόημα σε αυτόν τον καθημερινό κατακερματισμό, προσδοκούμε στην διάρκεια τον πλούτο της ζωής. Την διάρκεια που θα μας φέρει το μέλλον την ισορροπία , πιθανόν και την ευτυχία. Για να υπάρξει όμως η διάρκεια πρέπει να προϋπάρξει η δοξαστική εκείνη στιγμή που θα πυροδοτήσει, θα πυρπολήσει την ύπαρξη. Όταν όμως έρχεται, είμαστε έτοιμοι να εκχωρήσουμε τον εαυτό μας; Δύσκολο, μια και για να αδράξεις τη στιγμή πρέπει να είσαι εναργής, ανοιχτός. Πρέπει η δεκτικότητα να γίνει το σπίτι σου, η φυσική σου κατάσταση. Κάτι καθόλου εύκολο, ειδικά με τον τρόπο που ζούμε στις δυτικές παγκοσμιοποιημένες μας κοινωνίες….
Έχω ένα φίλο που εχει ζήσει χρόνια στο Καμερούν αλλα και στην Ευρώπη. Θυμάμαι πως μου λεγε πως η έννοια του χρόνου στην Αφρική είναι εντελώς διαφορετική από αυτή της Δύσης. Για έναν Δυτικό, ο χρόνος πηγαίνει ευθύγραμμα προς τα μπρος, κάθε γεγονός αποτελεί ένα συστατικό, ένα κομμάτι που πρέπει να το χρησιμοποιήσεις, ειδάλλως περνάει, εξαφανίζεται. Στην Αφρική ωστόσο, ο χρόνος κυλά προς τα πίσω. Έρχεται από το μέλλον και κατευθύνεται καταπάνω σου. Ο χρόνος δεν υπάρχει, «δημιουργείται», δεν περνά, απλά σε περιμένει. Η ζωή για έναν Αφρικανό, είναι ένα σύνολο γεγονότων. Αντί για ώρες και λεπτά, οι άνθρωποι εκεί βασίζονται σε συναισθηματικά σημάδια, το πότε γεννήθηκες, πότε παντρεύτηκες, πότε υπήρχε πόλεμος.
«Και το πιο σημαντικό: η ίδια σου η δραστηριότητα καθορίζει την ποσότητα του χρόνου που περνά. Αν δουλεύεις γρήγορα, χρησιμοποιείς περισσότερο χρόνο, αν ξεκουράζεσαι τον συντηρείς. Όσο για το μέλλον εδώ δεν υπάρχει. Πρέπει πρώτα να φτιαχτεί», μου χε πει ο φίλος.
Τελικά μου φαίνεται πως σ’ αυτή την αινιγματική παγίδα που μας στήνει ο χρόνος απάντηση δεν υφίσταται. Το μέλλον δεν υπάρχει λένε στην Αφρική, το παρόν δεν «περνάει» λέω εγώ από τη μικρή μου εμπειρία. Ποιος άλλωστε βρέθηκε ποτέ αγκυλωμένος σε ένα διαρκές παρόν; Απλά εγκαταλείπουμε μια στιγμή για να βρούμε μιαν άλλη. Ο πραγματικός χρόνος υπάρχει μόνο χάρη στην στιγμή - βρίσκεται ολόκληρος μέσα στον ενεστώτα, μέσα στην πράξη. Κι ανάλογα με την ποιότητα, με την ένταση, με τη θερμοκρασία της πράξης βιώνεται και ανάλογα.
Η πράξη, εδώ είναι όλη η υπόθεση. Για να καταλήξουμε όμως σε κάποια δράση, υπάρχει μια στιγμιαία απόφαση που φέρει όλο το φορτίο της πρωταρχικότητας. Εκεί ο χρόνος από τη μια διαστέλλεται κι από την άλλη κινητοποιείται. Ένα παράδειγμα από τη φύση. Σε μια γάτα την ώρα που καραδοκεί, βλέπουμε την στιγμή της εφόρμησης να εγγράφεται στο πραγματικό, ενώ ταυτόχρονα παρακολουθούμε και την επερχομένη τροχιά του άλματος. Πριν από την περίπλοκη διαδικασία της εφόρμησης όμως, υπάρχει η καίρια στιγμή της απόφασης. Η απόφαση, η πράξη είναι που δημιουργεί ένα «τώρα» ενεργό, ένα τώρα που ορίζει τον δικό του χρόνο.
Ο χρονος είναι βασικό συστατικό στη δουλειά ενός συγγραφέα. Μπορεί να τον μεγεθύνει , να τον επιβραδύνει, να τον σταματήσει ακόμα και να τον εξαφανίσει. Είναι κι αυτό ένα από τα αγαθά του μετιέ. Ωστόσο στην πραγματική ζωή τα πράγματα είναι αλλιώς. Κάποιες φορές νιώθω τον χρόνο σαν μια «πλατφόρμα». Υπάρχει είναι εκεί, και παίρνει τις διαφορετικές του μορφές ανάλογα με τη χρήση που του επιφυλάσσουμε. Εξ ου και όλα εχουν να κάνουν με την πράξη. Υπάρχουν στιγμές αδρανείας, οκνηρίας όπου η «πλατφόρμα» αυτή δεν κινείται με τίποτα. Κι από την άλλη υπάρχουν στιγμές έντασης, αγωνίας, πάθους, όπου ταλαντεύεται σε τρελές συχνότητες.
Ο χρονος εντέλει, είναι μάλλον ό,τι τον φτιάχνουμε εμείς. Είτε στην Αφρική είτε στην Ευρώπη… Μια ατελής, απλουστευμένη μέθοδος για να οργανώνουμε τις πράξεις και τις ενέργειες της μικρής αυτής αφήγησης που είναι η παρουσία μας σε αυτόν τον πλανήτη.
Δημοσιευτηκε στο "Υστερογραφο" του Φιλελευθερου της Κυπρου
17 comments:
Την κρίσιμη διαφορά, φίλε, την έκανε η εφεύρεση του μηχανικού ρολογιού.
Ακόμα και με το ηλιακό ρολόι, οι ώρες (πρώτη, δεύτερη, κ.λπ.: απομεινάρι τους συναντάς στα μοναστήρια) είχαν εκ των πραγμάτων διαφορετικό μέγεθος η καθεμιά, εφόσον αντιστοιχούσαν στις ανισομερείς πορείες του ήλιου μέσα στη μέρα και τις εποχές.
Με το μηχανικό ρολόι όμως, όλες οι ώρες είναι απόλυτα ίσες και μάλιστα υποδιαιρούνται σε ίσα μέρη (λεπτά, δευτερόλεπτα). Ίσες και αδιαφοροποίητες, ανεξάρτητες από κάθε φυσικό ρυθμό, εξαρτημένες από τη Μηχανή.
Θυμάμαι πάντα το σκαρίμπειον "ένα ρολόγι δίχως δείκτες".
ΚΑΛΗ ΧΡΟΝΙΑ!
Σε ζηλεύω.
Μου άρεσε πάρα πολύ η ιδέα του να έχουμε έλεγχο του δικού μας χρόνου, σε ευχαριστώ πολύ.
Πολύ όμορφο κείμενο..
Νομιζω οτι τα πάντα είναι μεσα στο μυαλό μας.. Τα πάντα.. ακόμα και ο χρόνος..ίσως ειδικά αυτός..
Μου αρέσει πολύ ένας στίχος του Δεληβοριά :
"γιατί ο χρόνος δεν υπάρχει, γιατί ο χρόνος είσαι εσύ και όλοι οι άλλοι..και κανείς μας δεν ξέρει όλο αυτό που θα βγάλει..και αυτό είναι μια μεγάλη γιορτή.."
Όμορφο να το βλέπεις έτσι..
tzoni, m. roadartist, apothesis, efharisto poli
Όμορφο θέμα έπιασες... :)
Για μένα, ένα από τα ομορφότερα πράγματα που έχω διαβάσει για το χρόνο είναι ένα απόσπασμα από τους "Δαιμονισμένους" που είχα κάνει ποστ πριν λίγο καιρό (είναι υπέροχο που η λογοτεχνία μπορεί να πει σε 5 γραμμές αυτό για το οποίο διαφορετικά χρειαζόμαστε ατελείωτες λέξεις).
Αν κατάλαβα καλά αυτό που ήθελε να πει ο Ντοστογιέφσκι, ο χρόνος καταργείται όταν βιώνεται, όταν δεν μας καταργεί. Και ο βιωμένος χρόνος (με γενναιοδωρία, χωρίς αναστολές, χωρίς ενοχές) είναι κατά κάποιον τρόπο το ταυτόσημο της ευτυχίας.
Μπορεί πάλι να το έπιασα λάθος. Πάντως μου άρεσε ως σκέψη, και το κράτησα. :)
Αλέξη, πολύ ενδιαφέρουσα η περί χρόνου τοποθέτησή σου (ας μου επιτραπεί ο ενικός), η οποία αγγίζει με τρόπο μαγικό το θεωρητικό έργο του Gaston Bachelard “Η εποπτεία της στιγμής” (μτφρ. Κ. Παπαγιώργης, εκδ. Καστανιώτη). Εάν δεν το έχεις ήδη διαβάσει, θα πρέπει οπωσδήποτε να του ρίξεις μία ματιά. Μεταξύ άλλων, ενδιαφέρον παρουσιάζει η θέση του περί ποιητικής και μεταφυσικής στιγμής...
αγαπητη μαρθα φυσικα και το εχω διαβασει. Το ββλιο αυτο ειναι ολοκληρη η βαση για το αρθρο...
Αυτή ήταν και η δική μου εκτίμηση, Αλέξη. :-)
Α must-have book in everyone’s library!
Δεν το συζητω! οπως ολα του -σχεδον αγνωστου στην ελλαδα- μπασελαρ. Απιστευτη μορφη
Τον γνώρισα αναγνωστικά πριν 10 περίπου χρόνια, μέσα από «Το Νερό και τα Όνειρα». Εξαιρετικό κείμενο, η απαρχή μιας μεγάλης αναγνωστικής και, κυρίως, συγγραφικής έμπνευσης… Η επιστημολογία στο αποκορύφωμά της!
ετσι!
Δεν θα ήταν κακή ιδέα, στο πλαίσιο των πρωτοβουλιών που κατά καιρούς αναλαμβάνεις, να οργανώσεις κάποια βραδιά/αφιέρωμα στον Bachelard. Τι λες?
Σίγουρα θα αποτελούσε δώρο για όλους εκείνους που πραγματικά ενδιαφέρονται για τη γραφή, την ανάγνωση και ο,τιδήποτε (μετα)φυσικό πέρα απ’αυτές. Νομίζω πως θα το εκτιμούσαν αφάνταστα…
Όπως είπε ο Uncle Albert, "The only reason for time is so that everything doesn't happen at once.".
(Αλλά επειδή το κείμενο σου με έκανε να ονειροπολήσω για τον αφρικανικό χρόνο..
as time goes by:)
Λέω να πάω προς... Αφρική!...
(η Αφρική είναι από το α το στερητικό και την... φρίκη -της Δύσης; :)))
Όταν το άρθρο αυτό κατακάθισε στη σκέψη μου άρχισα να διερωτώμαι: Άραγε όταν ονειροπολούμε κερδίζουμε ή χάνουμε το χρόνο; Από τη μία πλευρά, όταν ρεμβάζουμε και φαντασιοκοπούμε ξοδεύουμε στιγμές του παρόντος βιώνοντας καταστάσεις που δεν ζούμε στ’ αλήθεια. Αλλά πάλι, αν και δεν εμπεριέχει δράση, θα έπρεπε να λογίζεται ως χάσιμο χρόνου η από-δραση από την πραγματικότητα, όχι για να διαβάσουμε κάποιο βιβλίο ή να δούμε κάποια ταινία αλλά απλώς για να πούμε φανταστικές ιστορίες στον εαυτό μας; Συμπτωματικά (;) διάβασα μιαν απάντηση σ’ ένα άρθρο του Γ. Ξενάριου «Οι εσωτερικές αφηγήσεις που στήνουμε για ιδιωτική χρήση είναι το παραμορφωτικό όσο και σωτήριο κάτοπτρο μέσα από το οποίο βλέπουμε τον Eαυτό μας και τον Άλλο»
Εχω χάσει κάθε αίσθηση του χρόνου από τότε που ήρθα να ζήσω στας εξοχάς. Δεν ξέρω ποτέ τι μέρα και τι ώρα είναι. Και δεν είναι διόλου άσχημα! Λειτουργώ με την λογική, α ναι κάποια μέρα θα κάνω αυτό ή εκείνο. Αλλά δεν την ορίζω ποτέ. Οταν μου έρθει. Κι'αν δεν το κάνω κιόλας δεν έγινε και τίποτα.
Ας γυρίζει η σφαίρα δίχως εμένα, τίποτα δεν μπορεί να με αγγίξει μέσα στις φυσσαλίδες αχρονίας που δημιουργώ.
Ο χρόνος είναι μία ηλίθια ανακάλυψη! Η ωραιότερη μέρα ήταν η μέρα που ξεφορτώθηκα το ρολόι μου γιατί συνειδητοποίησα πως δεν το είχα ανάγκη πιά.
Αν ξεπεράσω και την κρίση μέσης ηλικίας (τσςς αυτή η εμμονή με τα νούμερα) και επιστρέψω στην αιώνια εφηβεία θα είμαι μιά χαρά.
Υπέροχο το άρθρο σου.
Post a Comment