Ντοστογιέφσκι: "Blogger" της εποχής του

.Φιοντόρ Μιχαήλοβιτς Ντοστογιέφσκι:«Το ημερολόγιο του συγγραφέα»
Α ΜΕΡΟΣ – Β ΜΕΡΟΣ : 1873-1876, Εκδόσεις Αρμός, Μετάφραση: Δημήτρης Β. Τριανταφυλλίδης

Ο Φιοντόρ Μιχαήλοβιτς Ντοστογιέφσκι είναι ένας από τους πυλώνες τις παγκόσμιας λογοτεχνίας.Είναι όμως ταυτόχρονα από τους λίγους τόσο σημαντικούς συγγραφείς που κάποια στιγμή ένιωσαν την ανάγκη να επικοινωνήσει με το κοινό υπό μια άλλη ιδιότητα: αυτή του επιφυλλιδογράφου και του σχολιαστή της σύγχρονης επικαιρότητας. Κάτι όχι τυχαίο. Ο συγγραφέας υπήρξε ανέκαθεν ένα βαθύτατα «πολιτικό ζώο» και πίστευε ότι ο λογοτέχνης πρέπει να λαμβάνει θέση και να την καταθέτει δημόσια.
Φανατικός αναγνώστης του τύπου, αποδελτίωνε ειδήσεις της εποχής τις οποίες συχνά χρησιμοποιούσε ως πρώτη ύλη για τα λογοτεχνικά του έργα. Ταυτόχρονα συνεργαζόταν και με πολλά λογοτεχνία μηνιαία περιοδικά. Από την αποψη αυτή ήταν εξαιρετικά μοντέρνος, ένας δημιουργός που δεν ήταν κλεισμένος στους τέσσερις τοίχους, αλλά αφουγκραζόταν άμεσα τον σφυγμό της εποχής του και συνδιαλεγόταν με την επικαιρότητα. Πληθωρικός, με υπερχειλίζουσα ενέργεια, επεδίωκε την συγκεκριμένη αρθρογραφία, γιατί όπως έλεγε ο ίδιος δεν «προλάβαινε να τα σχολιάζει όλα στα βιβλία του». Αυτό το «αχόρταγο» στοιχείο μοιραία θα εξέβαλλε και σε άλλες μορφές επικοινωνίας. Αν ζούσε σήμερα, ο Ντοστογιέφσκι ίσως ήταν και μπλόγκερ…
Με αυτή του τη δραστηριότητα ωστόσο, ο συγγραφέας δεν θεωρούσε ότι δημιουργεί ένα «νέο λογοτεχνικό είδος», μια και η επιφυλλίδα, κατά τα ήθη του 19ου αιώνα, ήταν σχεδόν απαραίτητο συστατικό στοιχείο της συγγραφικής δραστηριότητας στη Ρωσία, αλλά και στην Ευρώπη.
Με τον παρόντα τόμο των εκδόσεων Αρμός, τον πρώτο από τους συνολικούς τρεις που θα κυκλοφορήσουν, ο έλληνας αναγνώστης έχει την ευκαιρία μετά από 130 χρόνια να έρθει για πρώτη φορά σε επαφή με τη «δημοσιογραφική» ιδιότητα του συγγραφέα. Για τους μελετητές, αλλά και όσους έχουν σκύψει στο έργο του μεγάλου Ρώσου, αυτές οι επιφυλλίδες, τα μικρά διηγήματα, οι ομιλίες και οι παρεμβάσεις, αποτελούν ένα ύψιστης σημασίας υλικό, μια και αντανακλούν τον τρόπο με τον οποίο ο Ντοστογιέφσκι παρατηρούσε και αξιολογούσε τον κόσμο που εξελισσόταν γύρω του. Στη Ρωσία, την εποχή του συγγραφέα, υπήρχαν μείζονα κοινωνικοπολιτικά και πολιτιστικά θέματα, όπως η παιδεία, οι σχέσεις Ρωσίας Ευρώπης, η διαμάχη των Σλαβόφιλων και των Δυτικιζόντων. Τα συγκεκριμένα κείμενα αντανακλούν τις θέσεις του, ευθέως, δίχως την κάλυψη του μυθοπλαστικού μανδύα.
Στα έργα του ο συγγραφέας χρησιμοποιούσε συχνά τους ήρωες του ως φορείς των προσωπικών του απόψεων, εδώ ωστόσο, στο «Ημερολόγιο του συγγραφέα» δεν υπάρχει περσόνα, δεν υπάρχει επινόηση. Ο Ντοστογιέφσκι «μιλάει» με την υπογραφή του, καταθέτοντας άμεσα τις απόψεις του και «ενοχλώντας» τους πάσης φύσεως αντιπάλους του, οι οποίοι παρεμπιπτόντως, δεν ήταν και λίγοι.


Ένα πρώτο ενδιαφέρον ερώτημα που θα έχει κάποιος μελετητής η τακτικός αναγνώστης του Ντοστογιέφσκι είναι ποιες - αν υπάρχουν – στιλιστικές διαφορές προκύπτουν ανάμεσα στον συγγραφέα και τον «δημοσιογράφο». Εδώ παρατηρούμε κάτι πολύ ενδιαφέρον. Είναι γνωστό ότι ο Ντοστογιέφσκι κατηγορήθηκε ότι έγραφε ασθματικά, βιαστικά, ακόμα και σε «κακά ρωσικά». Ο τρόπος ζωής του, τα οικονομικά του προβλήματα, τα χρέη, οι υποχρεώσεις προς του συγγενείς του και το καζίνο, τον υποχρέωναν σε ιλιγγιώδεις ρυθμούς συγγραφής, (θυμηθείτε, έγραψε τον «Παίκτη» σε... 26 μέρες), με αποτέλεσμα συνήθως να μην ρίχνει ούτε δεύτερη ματιά στα γραπτά του. Η διαφορά είναι ότι στα δημοσιογραφικά του κείμενα, παρόλο που διατηρείται αυτή η αίσθηση του «επείγοντος», το στιλ, λόγω θέματος, μπορεί να αλλάζει από σελίδα σε σελίδα.
Μια άλλη «χρήση» των κειμένων αυτών, ήταν εκείνη του «αμυντικού μηχανισμού». Ο Ντοστογιέφσκι έβρισκε εδώ την ευκαιρία να απαντά σε αρνητικές κριτικές για το λογοτεχνικό του έργο του. Είναι γνωστό ότι ο συγγραφέας αντιδρούσε πολύ έντονα στην κριτική, αυτός άλλωστε ήταν ο λόγος που ήρθε σε ρήξη με τον μεγάλο ρώσο κριτικό της λογοτεχνίας Μπελίνσκι, αλλά και πολλούς άλλος ομότεχνούς του. Υποφέροντας από ένα αίσθημα μειονεξίας, λόγω εμφάνισης, ασθένειας, ταπεινής καταγωγής και οικονομικής ανέχειας, θεωρούσε συχνά πως διάφοροι «κύκλοι» συνωμοτούσαν με σκοπό να τον «εξοντώσουν» λογοτεχνικά. «Το Ημερολόγιο του συγγραφέα», αλλά και οι προηγούμενες συνεργασίες του με περιοδικά, του προσέφεραν ένα δημόσιο βήμα υπεράσπισης των έργων και των απόψεών του. Ως γνωστό ο συγγραφέας. μετά την επιστροφή του από την εξορία προσχώρησε στο συντηρητικό πολιτικό στρατόπεδο ερχόμενος σε ρήξη με το σύνολο σχεδόν των εκπροσώπων της ρωσικής προοδευτικής διανόησης του 19ου αιώνα (Τουργκιένιεφ, Χέρτσεν, Τσερνισέφσκι κ.α).
Ο παρόν τόμος περιλαμβάνει κείμενα που αρχικά δημοσιεύτηκαν ως ξεχωριστά κεφάλαια στο περιοδικό «Πολίτης», του οποίου εκείνη την εποχή ο συγγραφέας ήταν διευθυντής σύνταξης, ενός είδους «περιοδικού μέσα στο περιοδικό». Το 1874, μετά από συνεχείς διώξεις της επιτροπής Λογοκρισίας ο Ντοστογιέφσκι αναγκάστηκε να παραιτηθεί από τη θέση του. Το δεύτερο μέρος περιλαμβάνει τις πρώτες καταγραφές από «Ημερολόγιο του συγγραφέα», το οποίο υπήρξε ένα αυτόνομο προσωπικό του βήμα ώστε ο Ντοστογιέφσκι να είναι σε θέση να συνδιαλέγεται ελεύθερα με τον αναγνώστη για μια πληθώρα θεμάτων. Πρόκειται για ένα είδος «τετραδίου του συγγραφέα», ένα «δημιουργικό εργαστήριο», το οποίο ο συγγραφέας θα χρησιμοποιούσε εν είδη δοκιμαστικού σωλήνα, πειραματιζόμενος με τις ιδέες που θα αποτελούσαν πρώτη ύλη για τα μελλοντικά του μυθιστορήματα.

Η εξαιρετική μετάφραση του Δημήτρη Β. Τριανταφυλλίδη έγινε από τα ρωσικά από την λεγόμενη «ακαδημαϊκή» έκδοση του Ινστιτούτου Ρωσικής Λογοτεχνίας (Οίκος του Πούσκιν» της Ακαδημίας Επιστημών της Ε.Σ.Σ.Δ., εκδόσεις «Ναούκα», Λένινγκραντ 1972 (30 τόμοι). Στο βιβλίο υπάρχει και ένας έξοχη και άκρως κατατοπιστικός πρόλογος από τον μεταφραστή ο οποίος έχει αναλάβει το κοπιώδες έργο της μεταφοράς αυτού του σπάνιου υλικού στη γλώσσα μας.

Δημοσιεύτηκε στο τεύχος Φεβρουαρίου 2007 του περιοδικού "Διαβάζω"