Πτήση προς το άγνωστο, πτήση όμως (σκέψεις για παλαιότερο αρθρο του Δ.Κούρτοβικ)

Κοσμοπολιτισμός η εντοπιότητα; Τι ρόλο παιζει η παράδοση στα έργα της νέων λογοτεχνών μας; Ένα βιβλίο Έλληνα συγγραφέα που διαδραματίζεται ολόκληρο εκτός Ελλάδος προχωρά την τοπική λογοτεχνία; Ένα παλιό δίλημμα παρελθόντων ετών σημερα φωτίζεται εντελώς διαφορετικά.

Πριν από κάτι μηνες διάβασα σε άρθρο του Δημοσθένη Κουρτοβικ, την άποψη πως οι νέοι Έλληνες συγγραφείς μοιάζουν συνειδητά αποσυνδεμένοι από την παράδοση και τις εμπειρίες των προηγούμενων γενεών. Πιστεύει μάλιστα ότι η χειραφέτησή τους αυτή είναι ακόμα πολύ πρόσφατη για να αποτρέψει τις υπερβολές μιας ελευθερίας που βιώνεται κυρίως σαν άρνηση κάθε μορφής επικαθορισμού και επισημαίνει ένα «κενό πραγματικότητας» στη νεότερη Ελληνική λογοτεχνία και ένα έλλειμμα βάρους και βάθους. Ποιος όμως είναι ο λόγος που οδήγησε την νεότερη γενιά των Ελλήνων συγγραφέων στο να «προσπεράσουν» την παράδοση, και γιατί παρατηρείται αυτή η εγγενής άρνηση της συγκεκριμένης γενιάς να «κατηγοριοποιηθεί»;

Ο Βασίλης Παπαβασιλείου είπε κάποτε πως οι παλαιότεροι ήταν «πρίγκιπες των μισών πραγμάτων», ενώ, σήμερα, τα νέα παιδιά είναι «πριγκιπόπουλα πολύ μικρότερων κλασμάτων». Η νέα γενιά συγγραφέων έζησε εξ αντανακλάσεως τα τελευταία σημαντικά γεγονότα της πρόσφατης ιστορίας μας. Τη δεκαετία του 80, οι νεότατοι εκπρόσωποι της εμφανίστηκαν για πρωτη φορά με έναν νεανικό, άμεσο λόγο μιλώντας για τα πράγματα της γενιάς τους. Οι συγγραφείς αυτοί εξέφρασαν την κόπωση από το βαρύ ιστορικό φορτίο που κληρονόμησαν κι ως ένα σημείο φώτισαν τη μεταιχμιακή συνθήκη της εποχής της εμφάνισης τους.

Η ακόμα νεότερη γενια όμως, είχε το προνόμιο(;) να «ανδρωθεί» μέσα από την τεχνολογική επανάσταση, το άνοιγμα των επικοινωνιών και την παγκοσμιοποίηση. Οι συγγραφείς της ταξίδεψαν, έζησαν στο εξωτερικό, διάβασαν ξένη λογοτεχνία πριν ίσως διαβάσουν ελληνική, πρωτοέγραψαν σε υπολογιστή, πλοηγήθηκαν από πολύ μικροί στο δίκτυο. Συγγραφείς μιας γενιάς η οποία, αντίθετα με την προηγούμενη δεν είχε «ορατό εχθρό» (αν και ο «εχθρός» είναι πλέον πανταχού παρών, αόρατος, και το χειρότερο, ενίοτε γοητευτικός), βρέθηκαν απότομα σ’ ένα νέο γενναίο κόσμο όπου οι «ισμοί» έδιναν τη θέση τους στα «τρία w», την εικόνα και την εικονικότητα.

Ό συγγραφέας όμως είναι ένα πλάσμα που διψάει για έμπνευση. Όταν αίφνης ολόκληρος ο κόσμος βρίσκεται στο γραφείο του, ή όταν έχει τη δυνατότητα να πάει o ίδιος να τον συναντήσει, δεν υπάρχει περίπτωση να αγνοήσει την πρόκληση. Πιστεύω πως η όποια απομάκρυνση των νέων συγγραφέων από την «παράδοση», δεν οφείλεται σε μια ανάγκη πατροκτονίας ή απαξίας του παρελθόντος. Ήταν ίσως, το φυσικό αποτέλεσμα μιας απότομης μεγέθυνσης, μιας γιγάντιας εκτίναξης που διακτίνισε το «οικουμενικό» απ’ ευθείας στο γραφείο προς επεξεργασία.

Δίκιο έχει ο Κούρτοβικ όταν λέει ότι οι ιστορικές συνθήκες βοήθησαν τη νέα γενιά ώστε να κάνει αναίμακτα μια κάθετη τομή. Κάθε ουσιαστική ρήξη προϋποθέτει και αιμάτινο αντίτιμο. Από την αλάνα στο συμπαντικό γήπεδο η απόσταση είναι μεγάλη, και μπορεί ενίοτε ο παικτης να παρασυρθεί νομίζοντας πως αυτόματα θα παίξει μεγαλη «μπάλα».
Δεν ξεχνάμε βέβαια ότι ζούμε σε μια χώρα, οπου η νοσταλγία για τα παλιά είναι σχεδόν γονιδιακή. Ο καημός του Έλληνα είναι να μιλάει για το παρελθόν του. Σε μια εποχή όπου στις δυτικές κοινωνίες (ειδικά στις προτεσταντικές) ζητούμενο είναι η αυτοπραγμάτωση, η ελληνική, που βασίζεται σε συνεκτικές «μαζικές» δομές - οικογένεια, κόμματα, παρέες, ορθοδοξία - είναι φυσικό να αντιδρά σε μια απότομη, ατομοκεντρική «πτήση προς το άγνωστο». Μια «πτήση» που φυσικά ενέχει και όλα τα προβλήματα που αναφύονται όταν ξαφνικά αποκτάς δωρεάν εισιτήριο σε χώρους που άλλοτε φάνταζαν τόσο μακρινοί.

Η Ελληνική λογοτεχνία κάνει τα πρώτα της βήματα ως μια περιφερειακή ευρωπαϊκή λογοτεχνία με τις ποικίλες φυσικά ιδιαιτερότητες της. Η κατά τη γνώμη μου υγιής αυτή αντανακλαστική «απείθεια» των νέων Ελλήνων συγγραφέων πρέπει πλέον να βρει την αυθεντικότητά της. Να συνδέσει δηλαδή τις «οικουμενικές» συνθήκες που γέννησαν τη χειραφέτησή της με την ιδιαιτερότητα του τόπου στον οποίο αναπτύχθηκε.