Urban Culture: τότε και τώρα

H αστική κουλτούρα ορίζεται σχεδόν ταυτολογικά, ως η κουλτούρα, ο πολιτισμός των πόλεων. Πόλεις ανά τον κόσμο, στο παρελθόν και στο παρόν, αναπτύσσουν συμπεριφορές και πολιτιστικά στοιχεία που τις διαφοροποιούν τόσο μεταξύ τους, όσο και από τις αντίστοιχες επαρχιακές πόλεις και οικισμούς.
Ωπ! Σας ακούω να λέτε, τι είναι αυτό; Ο τύπος την είδε κοινωνικός αναλυτής; Ας γυρίσουμε σελίδα. Όχι μόνον για να κρατήσω το ενδιαφέρον, αλλά επειδή δεν διαθέτω και το απαραίτητα εφόδια για μια εις βάθος κοινωνιολογική τομή του αστικού πολιτιστικού γίγνεσθαι, λέω να το μαζέψω λιγουλάκι στα καθ’ υμάς και να δω το θέμα μέσα από μια προσωπική προοπτική. Δηλαδή να αναφερθώ στην αστική κουλτούρα που γνωρίζω, και της οποίας την εξέλιξη έχω παρακολουθήσει τις λίγες, ευτυχώς ειρηνικές, δεκαετίες που βρίσκομαι σε αυτόν τον πλανήτη. Για τον σκοπό αυτό θα χρησιμοποιήσω ως case study την Αθηνα, την πόλη που γεννηθηκα και στο αντιφατικό κουκούλι της οποίας πέρασα το μεγαλύτερο μέρος της ζωής μου.
Οφείλω να σημειώσω εδώ, ότι πλέον, στην παγκοσμιοποιημένη μας εποχή, οι συμπεριφορές που αναπτύσσονται στην Αθήνα, μια πόλη που αρέσκεται να την αποκαλούν μητρόπολη της Νοτιανατολικής Ευρώπης, μπορεί να συναντήσει κανείς και σε άλλα αστικά κέντρα στον κοσμο, ειδικά στην Ευρώπη. Βέβαια η πόλη μας διαθέτει το αμφίβολο προνόμιο να αποτελεί ένα ιδιότυπο χωνευτήρι τάσεων, προβολών και απωθήσεων, μια και η πρόσφατη ιστορία της φρόντισε να την προμηθεύσει με ένα φορτίο που ίσως οι γέρικοι ώμοι της δεν μπορούν να αντέξουν. Και μια και το εχω σπουδάσει και λίγο το ζήτημα (δεν ήμουν ποτέ ο συγγραφέας των «τεσσάρων τοιχών», όσο κι αν λατρεύω το ομώνυμο μυθιστόρημα του Χατζηγιαννίδη), βίωσα έντονα όλες τις αλλαγές στου αστικού τοπίου που με γέννησε. Έτσι σκέφτομαι να το δω το ζήτημα συγκριτικά. Η αστική κουλτούρα της Αθηνάς τέλους 70, versus αστική κουλτούρα της Αθήνας 2007. Μα, κοινωνιολογίζω πάλι! Σπεύδω να επανέλθω βιωματικότερος!
Βγαίνοντας για μια βόλτα στην Αθηνα στα τέλη του εβδομήντα, τους μόνους ξένους που συναντούσες ήταν οι τουρίστες. Η λέξη μετανάστης τότε είχε το αντίστροφο σημασιολογικό φορτίο. Παρέπεμπε σε στίχους τραγουδιών του Καζαντζίδη και «στου Βελγίου της στοές». Στους Έλληνες που, προσδοκώντας ένα καλύτερο μέλλον, ξενιτεύτηκαν σε Ευρώπη και Αμερική. Σήμερα που, οι Αλβανοί είναι πλέον δεύτερης γενιάς, και η ελληνική Τσάιναταουν είναι προ των πυλών, η Αθήνα ακόμα και δια χειλέων δημάρχου ψελλίζει την λέξη πολυπολιτισμικότητα.
Η εφημερίδα τότε έκανε 1,5 δραχμή και όταν τη διάβαζες σου ’μένε το μελάνι στο χέρι. Σήμερα, μπορεί να στοιχίζει μέχρι και 1.500 δρχ (μαζί με τα ένθετα) και να αποτελεί μόνη της ένα περίπτερο με ταινίες, βιβλία και πάσης φύσεως παραφερνάλια. Λάθος, με διορθώνετε! Μπορει να στοιχίζει και… μηδέν! Φυσικά, υπάρχουν και τα φρι πρες που πρόσφατα έφεραν επανάσταση στο χώρο.
Κουλτούρα όμως σημαίνει και ατμόσφαιρα. Το άρωμα της Αθηνάς εκείνη την εποχή ήταν σαφώς πιο sex-pol. Το δίδυμο έρωτας - πολιτική κυριαρχούσε τα μεταχουντικά χρόνια. Όταν δεν ήμασταν σε συνελεύσεις βγαίναμε εξω και δεν ξέραμε σε ποιο νησί, ή σε ποια αγκαλιά θα ξυπνούσαμε την επομένη. Στις μέρες μας η τεχνολογική επανάσταση έφερε τους φοιτητές σε παράθυρα να συνομιλούν ον λαιν με αστυνομικούς… Ένα έμεινε ίδιο τόσα χρόνια. Τα δακρυγόνα και η αστυνομική βία. Βέβαια τότε το θέμα ήταν να αλλάξεις τον κόσμο, τώρα (δυστυχώς) είναι να μην αλλάξεις ο ίδιος.
Το σεξ ήταν πεδίο γνωριμίας του Άλλου, οι τσόντες μαζική γυμνασιακή πλάκα, το γυμνό στις ταινίες σπάνιο. Το σεξ σήμερα υπάρχει παντού, όμως περισσότερο ως trend παρά ως λιβιδιακή έκρηξη, τσόντες προσφέρονται δωρεάν από μεγάλες εφημερίδες μαζί με ντοκιμαντέρ, τα porno sites κάνουν χρυσές δουλειές στο δίκτυο.
Τα μπαράκια εκείνης της ηρωικής εποχής ήταν κακοφωτισμένα, dark αισθητικής, η μουσική ροκ, ενώ η τοπ συναυλία ήταν του (μακαρίτη πλέον) Ρόρι Γκαλαχερ στη Φιλαδέλφεια. Στη μνήμη των μεγαλύτερων βέβαια σημείο αναφοράς ήταν η συναυλία των, νεαρών τότε, Ρόλινγκ Στόουνς στη Λεωφόρο το 67. Σημερα, τα μπαράκια έχουν γίνει lounge, οι καναπέδες έχουν απλωθεί στα πεζοδρόμια, όλα τα μεγάλα ονόματα έχουν περάσει από την πόλη και η συναυλία to remember είναι (φευ!) των εξηντάρηδων πλέον Ρόλινγκ Στόουνς στο Ολυμπιακό στάδιο.
Η γαστρονομία είχε ως ναούς της τις ταβέρνες. Μια ωραία μπριζόλα στα κάρβουνα ήταν το opus magnum ενός πετυχημένου στεκιού. Σήμερα κάθε καλοφαγάς που σέβεται τον εαυτό του, μπορεί να σου μιλήσει γα ώρα για την επίγευση της πεσκανδρίτσας και το πώς κόβονται τα μανιτάρια πελυρώτους.
Για μόδα δε μιλάμε, άγνωστη λέξη! Τα κορίτσια μας ήταν απλά, με το χνουδάκι τους πάνω από το χείλος, το τζινακι, το πουλόβερ και τη μεσογειακή του λεκάνη. Το μπικίνι τότε σήμαινε φάτε μάτια ψάρια, σήμερα σημαίνει εξομάλυνση του Όρους της Αφροδίτης. Laser line clinics. Nose jobs, footers και mules ήταν άγνωστες λέξεις. Σήμερα η μόδα υπάρχει παντού, τα κορίτσια έχουν αναλογίες μοντέλων, τα οποία είναι πλέον status symbol. Αλλά μιλάμε για μια εποχή που όταν λέγαμε φυλή εννοούσαμε τους Σιού η τους Κομάντσι, ενώ πλέον οι σύγχρονες tribes ονομάζονται: Urban chick, goth, metrosexuals.
Η λέξη γκράφιτι τέλη εβδομήντα παρέπεμπε στην νεανική ταινία του Λουκας - μόνο το άγαλμα του Τρούμαν έτρωγε κάτι επεμβάσεις τύπου Τζάκσον Πόλοκ. Πλέον εισάγουμε σταρ των γκράφιτι από το εξωτερικό να μας διακοσμήσουν τον τοίχο του αμαξοστάσιου του ΗΛΠΑΠ
Τα σινεμαδάκια μας ήταν τύπου «αγιόκλημα και γιασεμί», το τελευταίο φιλμ ενός Φελίνι η Αντονιονι γεγονός, το βίντεο απόκτημα μόνο κάποιων προνομιούχων. Σημερα ο καλύτερος φίλος του σινεφίλ είναι ο μαύρος της γειτονίας του και το bit torrent.
Η τηλεόραση είχε δυο κανάλια και το τηλεκοντρόλ άχρηστο. Σημερα ένα σωρό δορυφόροι εκπέμπουν σήματα σε κάθε ταράτσα μεταφέροντας μας τον κοσμο ον λαιν. Τα χιτ της εποχής ήταν ο Μεθοριακός Σταθμός, σήμερα το Καφέ της Χαράς. (το ίδιο κονσεπτ ακόμα πιο γερασμένο!) Τα παιδιά που τραγουδούσαν έστηναν αυτοσχέδιες μπάντες σε κάτι υπόγεια, σημερα στήνονται μπροστά στον Ψινάκη.
Τότε οι φίλοι χτυπούσαν ο ένας το κουδούνι του αλλού σε ανύποπτες στιγμές (ακόμα και τα περασμένα μεσάνυχτα). Σημερα για να δω ένα γνωστό μου προηγείται σκληρή διαπραγμάτευση που ακούγεται σαν το παλιό χιτ του Κηλαηδόνη «Σαββατο μπορείς; Οοοχι»
Οι πειρατές τότε δεν ήταν στην Kαραϊβική αλλά στα ερτζιανά, τα παιδιά των οποίων σήμερα καταρτίζουν τις πλέι λιστ στους σταθμούς.
Στα γήπεδα η Ελλάδα αναστέναζε. Καμία διάφορα, απλά πλέον οι ομάδες έχουν γίνει ΠΑΕ και οι παίκτες brand name . Βέβαια Δεληκάρης δεν ξαναφάνηκε.
Τελος, όταν τότε βλέπαμε κανένα τύπο στο δρόμο να μιλάει μόνος του λέγαμε, πάει λάλησε ο Βασιλάκης. Σημερα πιθανολογούμε ότι ο μέσω hands free μονόλογος του, αφορά στην ανάλυση του DAX και του NIKKEI.
Μπορώ να απαριθμήσω δεκάδες άλλα παραδείγματα. Η κουλτούρα της πόλης έχει αλλάξει τόσο δραματικά μεσα σε εικοσιπέντε χρόνια. Σκέφτομαι εκεί, γύρω στο 2030, όλα όσα αναφέρω για το σήμερα θα ακούγονται εξ ίσου εξωγήινα, όσο εκείνα του τέλους του εβδομήντα… Βέβαια τότε δεν θα τα πληκτρολογώ από την καρέκλα του γραφείου, αλλά ξαπλωμένος στον καναπέ, θα τα εκφωνώ στο κινητό-πισί-οργκανάιζερ μου κι εκεινο θα τα γράφει μόνο του, συντάσσοντας και δομώντας το κείμενο με τη δική του λογική…