Συνέντευξη στο Art.mag

Συνέντευξη στην Ειρήνη Σπυριδάκη του Art.mag. Δείτε την εδώ.

Ο πολύμεταφρασμένος λογοτέχνης σκιαγραφεί τη μύχια ανάγκη του ανθρώπου για αναζήτηση των εσωτερικών στιβάδων της ύπαρξής του. Μέσα από μια επώδυνη συνήθως προσπάθεια ανάδυσης στην επιφάνεια πτυχών της ταυτότητάς τους, οι ήρωες των μυθιστορημάτων του φθάνουν τελικά στη λύτρωση. Ο Αλέξης Σταμάτης μάς αποκαλύπτει τα μυστικά της συγγραφής και τοποθετείται απέναντι σε ζητήματα που αφορούν στη λογοτεχνική παραγωγή, την πρόσληψη του λογοτεχνικού έργου και τις δυνατότητες επικοινωνίας που παρέχει σήμερα το διαδίκτυο σ’ ένα σύγχρονο συγγραφέα.

Ξεναγήστε μας στο συγγραφικό εργαστήρι σας. Πώς γεννιέται η αρχική ιδέα, πώς μετεξελίσσεται και πώς δομείται σε μυθιστόρημα; Αποκαλύψτε μας τις μικρές σας συνήθειες: Ποιες ώρες συνήθως δουλεύετε; Ακούτε μουσική τις ώρες που γράφετε;Ε

ίναι πολύ δύσκολη αυτή η απάντηση. Δεν υπάρχει συνταγή. Ο συγγραφέας είναι ένας επιμελητής χάους. Στην αρχή υπάρχει ένα αταξινόμητο, χαοτικό υλικό που σε περιτριγυρίζει. Σαν σύννεφα που καλείσαι να ποιμάνεις. Μέσα από αυτό, κάποια στιγμή αναδύονται καταστάσεις, πρόσωπα, σχέσεις. Πριν από καμιά δεκαριά χρόνια - πριν ακόμα μπω στην περιπέτεια του πεζού λόγου - πίστευα πως προτού αρχίσεις την πρώτη σελίδα ενός μυθιστορήματος χρειαζόσουν: δεκάδες κούπες καφέ, πλοκή, χαρακτήρας (-ες), σκηνικό. Μετά την περιπέτεια οκτώ μυθιστορημάτων, μπορώ με την μικρή μου πείρα να πω, πως το μόνο που χρειάζεσαι πριν αρχίσεις να γράφεις, είναι ο καφές. Ο συγγραφέας, όπως πολύ σωστά έχει πει ο Παύλος Μάτεσις, είναι ένας επιμελητής χάους. Βάζει τάξη στο κατακερματισμένο. Εν αρχή ην το χάος λοιπόν. Ύστερα ίσως μια λέξη, μια εικόνα, ένα αίσθημα.Παλιά κατάστρωνα αναλυτικά σχέδια για τα μυθιστορήματά μου. Ίσως ήταν ένα απότοκο από την θητεία μου στην αρχιτεκτονική. Σήμερα πιστεύω ότι το να διαθέτεις ένα αναλυτικό σχέδιο για το βιβλίο σου, έστω και αν είναι βασισμένο σε μια θαυμάσια ιδέα, είναι ό,τι το χειρότερο. Η υπέροχη ιδέα δεν οδηγεί αναγκαστικά σε ένα υπέροχο βιβλίο. Συνήθως οδηγεί στο τίποτα. Το μυθιστόρημα δεν είναι μεταπτυχιακή εργασία. Έρευνα ναι, αλλά έρευνα που μετακινείται ελεύθερα και άτακτα, με αναπάντεχες πτήσεις από το ένα σημείο στο άλλο. Έρευνα hypertext.Η διατήρηση της άγνοιας είναι σπουδαίο εργαλείο. Όταν γνωρίζεις τα πάντα για το βιβλίο σου, η πορεία μπορεί και να είναι καταστροφική. Είναι τελικά ευτυχία να συνειδητοποιείς ότι ενώ θέλεις ένας χαρακτήρας σου να κάνει κάτι, εκείνος το αρνείται. Όσο οι χαρακτήρες μένουν ζωντανοί, τόσο η πλοκή ακολουθεί... Η εικόνα των ηρώων πρέπει να είναι εκείνη που θα σε οδηγήσει, σχεδόν βιωματικά, στο βάθος που χρειάζεσαι.Όσο για μουσική, ναι ακούω.
Ποια στοιχεία της δικής σας προσωπικής διαδρομής έχετε αφήσει ως τώρα να παρεισφρήσουν στα βιβλία σας; Ποιος ήρωάς σας θεωρείτε ότι προσεγγίζει περισσότερο την ιδιοσυγκρασία σας;
Το μυθιστόρημα δεν είναι ντοκιμαντέρ, στέκεται σχεδόν a priori κάπως πιο «ψηλά από το έδαφος». Όλα τα μυθιστορήματα μιλούν για την πραγματικότητα, με τον βαθμό στρέβλωσης που επιδιώκει ο συγγραφέας. Ακόμα και η πλέον αναληθοφανής μυθοπλασία βασίζεται σε κάποια σταθερά γνωρίσματα του ανθρώπου. Σε αισθήματα, σχέσεις, φόβους. Εξάλλου και σ’ αυτήν την περίπτωση το επιλεκτικό «μοντάζ» των «σκηνών» που επιλέγονται είναι ήδη μια επέμβαση την γραμμική «ανάγνωση» της πραγματικότητας. Η μυθοπλασία είναι ένα ψέμα που αποκρύπτει μια βαθιά αλήθεια. Αυτή η εισαγωγή είναι απαραίτητη για να καταλάβετε ότι τελικά ο συγγραφέας είναι και παντού και πουθενά. Όσο για δικό μου ηρώα που με προσεγγίζει ως πρόσωπο, δεν είναι κάτι που μπορώ να κρίνω εγώ…
Σας γοητεύει το ταξίδι της κατάδυσης στα έγκατα της ανθρώπινης ψυχής. Οι ήρωές σας ζητούν επίμονα να ανακαλύψουν την ταυτότητά τους, αντιμαχόμενοι τα τραυματικά βιώματα και τις στερεοτυπικές τους πεποιθήσεις. Πού θεωρείτε ότι μπορεί να οδηγήσει αυτό το ταξίδι;
Το ταξίδι, το εσωτερικό αλλά και το εξωτερικό με γοήτευε πάντα. Οι ήρωες μου συχνά ταξιδεύουν εντός και εκτός. Δράττομαι της ευκαιρίας που μου δίνει η ερώτηση σας για να μιλήσω κυρίως για το εξωτερικό ταξίδι. Οι ήρωες μου, Έλληνες πάντα, ταξιδεύουν εκτός Ελλάδος, κουβαλώντας ωστόσο παντού την "ελληνικότητά τους", η οποία, ξέρετε, είναι μία πολύ παρεξηγημένη έννοια. Ως Έλληνες, είμαστε Βαλκάνιοι, στο μεταίχμιο Ανατολής και Δύσης. Αυτήν τη διπλή καταγωγή θα πρέπει να την επενδύουμε θετικά. Δεν πρέπει να την απομονώνουμε ούτε να τη συμπιέζουμε. Πρέπει να την εμπεριέχουμε. Πρέπει να περιέχουμε την καταγωγή μας χωρίς αυτή να μας χαρακτηρίζει. Νά 'μαστε πολίτες του κόσμου έχοντας ενσωματώσει κάθε μας καταγωγή, κάθε μας προέλευση. Προσωπικά, ως συγγραφέας, το ταξίδι μου ανανεώνει την εικονοποιία μου, μου γυμνάζει το βλέμμα, με θέλγει. Ο Καζαντζάκης έλεγε πολύ εύστοχα: "Το ταξίδι είναι η δέκατη Μούσα". Όσο για το εσωτερικό ταξίδι, ένα στοιχειό που χαρακτηρίζει τα βιβλία μου έχει συνήθως ως αφορμή κάποιο γεγονός. Ο ήρωας ερευνώντας για το γεγονός αυτό, όμως ουσιαστικά ερευνά τον εαυτό του.
Σας ενδιαφέρει η διαφορετική οπτική υπό την οποία ερμηνεύουν το έργο σας οι αναγνώστες;
Φυσικά και με ενδιαφέρει. Είναι δεδομένες οι διαφορετικές γνώμες. Υπό μια έννοια κάθε αναγνώστης ξαναγράφει το βιβλίο που διαβάζει. Στην αρχή με εξέπλητταν αρκετά σχόλια αναγνωστών, υπό την έννοια ότι φωτίζουν διαφορετικά πράγματα απ’ εκείνα που επεδίωκα. Στην πορεία συνειδητοποίησα ότι αυτό είναι τελικά και το ζητούμενο.
Τι μπορεί να προσφέρει η λογοτεχνία σε μια εποχή όπου ο άνθρωπος έρχεται αντιμέτωπος με την οικονομική κρίση, τα επαγγελματικά αδιέξοδα και τη συναισθηματική ανεπάρκεια; Θεωρείτε ότι η λογοτεχνία πρέπει να αντανακλά την πραγματικότητα, ή μπορεί να λειτουργεί ερήμην της;
Η λογοτεχνία υπήρξε εδώ και αιώνες και θα εξακολουθεί να υπάρχει. Είτε τα πράγματα ήταν καλά, είτε όχι. Μάλιστα η λογοτεχνία έχει και την εξής παράδοξη ιδιότητα: Αντανακλά την πραγματικότητα, ακόμα και όταν λειτουργεί ερήμην της…
Εκτός από την πεζογραφία, έχετε δημοσιεύσει και πέντε ποιητικές συλλογές. Ποιοι λόγοι σας ώθησαν να ασχοληθείτε και με τον ποιητικό λόγο και ποιες θεωρείτε ότι είναι οι ιδιαιτερότητές του σε σχέση με την πεζογραφία;
Άρχισα ως ποιητής. Το πρώτο μου μυθιστόρημα άρχισε ως μια ιδέα που θα μπορούσε ωραιότατα να εξελιχθεί σαν ένα μεγάλο ποίημα, αλλά στην πορεία ‘έπαθε’ πλοκή και εξέβαλε ως πεζό. Από εκεί και πέρα τα δυο είδη αυτονομήθηκαν, αν και ως ένα σημείο, χωρίς ποτέ να πέφτω -ελπίζω- στο ποιητικό πεζό, υπάρχουν υπόγειες διασυνδέσεις, είναι σαν συγκοινωνούντα δοχεία. Το κοινό είναι αυτός ο περίφημος απλός, αλλά σοφός στίχος: «Another way to see», της Έμιλι Ντίκινσον.
Θα θέλαμε ένα σχόλιό σας για το σύγχρονο λογοτεχνικό γίγνεσθαι στη χώρα μας και για την κοινωνική υπόσταση του συγγραφέα.
Πιστεύω πως η νεότερη γενιά συγγραφέων, είχε το προνόμιο(;) να «ανδρωθεί» μέσα από την τεχνολογική επανάσταση, το άνοιγμα των επικοινωνιών και την παγκοσμιοποίηση. Οι συγγραφείς της ταξίδεψαν, έζησαν στο εξωτερικό, διάβασαν ξένη λογοτεχνία πριν ίσως διαβάσουν ελληνική, πρωτοέγραψαν σε υπολογιστή, πλοηγήθηκαν από πολύ μικροί στο δίκτυο. Συγγραφείς μιας γενιάς η οποία, αντίθετα με την προηγούμενη, δεν είχε «ορατό εχθρό» (αν και ο «εχθρός» είναι πλέον πανταχού παρών, αόρατος, και το χειρότερο, ενίοτε γοητευτικός), βρέθηκαν απότομα σ’ ένα νέο γενναίο κόσμο όπου οι «ισμοί» έδιναν τη θέση τους στα «τρία w», την εικόνα και την εικονικότητα.Ο συγγραφέας όμως είναι ένα πλάσμα που διψάει για έμπνευση. Όταν αίφνης μέσα από το Ίντερνετ ολόκληρος ο κόσμος βρίσκεται στο γραφείο του, δεν υπάρχει περίπτωση να αγνοήσει την πρόκληση. Το φυσικό αποτέλεσμα μιας απότομης μεγέθυνσης, μιας γιγάντιας εκτίναξης που διακτίνισε το «οικουμενικό» απευθείας στο γραφείο προς επεξεργασία.
Υπάρχει κάποια συμβουλή ή κριτική που σας έχει «σφραγίσει» και την ανακαλείτε συχνά στη λογοτεχνική διαδρομή σας;
Υπάρχουν κάποια λόγια του Γιώργου Χειμωνά, αλλά προτιμώ να τα κρατήσω για τον εαυτό μου. Όσο για κριτική, έχω ακούσει πολλά και σημαντικά από ανθρώπους που εκτιμώ. Προσπαθώ να μαθαίνω και από την αρνητική κριτική, αρκεί να είναι καλόπιστη. Την καλόπιστη αρνητική κριτική την έχω λάβει πολύ σοβαρά υπόψη μου και μάλιστα σε μια περίπτωση έχω κερδίσει πολλά, την κακόπιστη πλέον απλά την αγνοώ. Παίξαμε, γελάσαμε, τελείωσε.
Μιλήστε μας για το προσωπικό σας ιστολόγιο. Ποιες δυνατότητες επικοινωνίας με το αναγνωστικό κοινό προσφέρει το διαδίκτυο σ’ ένα συγγραφέα σήμερα;
Το blogging είναι ένα είδος πειραματικής γραφής. Από τη μια ενέχει την πολυτέλεια μιας δωρεάν αυτοέκδοσης, την οποία ο γράφων μπορεί να επιμεληθεί όσο θέλει μέχρι να την δημοσιεύσει κι από την άλλη διαθέτει την αυθεντικότητα μιας αυθόρμητης ηλεκτρονικής κραυγής. Αν συνυπολογίσουμε το διαδραστικό του μέσου, ο συνδυασμός των post και των σχολίων σε βάθος χρόνου - με την παρορμητικότητα που συχνά εντείνει το δίκτυο - παράγουν ένα σύνθετο, εξαιρετικά ενδιαφέρον αποτέλεσμα, που ενσωματώνει ένα πλέγμα μεθόδων δημόσιας επικοινωνίας, που έως σήμερα ήταν διακριτές μεταξύ τους. Ο Ιστός έχει τους δικούς του νόμους: δεν είναι βιβλίο, ούτε εφημερίδα. Ενέχει την δική του αφήγηση. Συντάσσεται με υπερκείμενα, με ενίοτε βίαια πετάγματα, με αναπάντεχες πτήσεις από ένα link σε άλλο, με ασυνεχές μοντάζ. Δεν περιλαμβάνει μόνο λόγο, αλλά μουσική, εικόνα και βίντεο. Δομή υπάρχει, αλλά είναι διαρκώς «in progress». Ως συγγραφέας με ρίζες στην αρχιτεκτονική, βρίσκω αυτήν την πολυεπίπεδη σύζευξη τόσων επικοινωνιακών ψηφίδων εξαιρετικά ελκυστική. Γι’ αυτό κάποια στιγμή, εντελώς αυθόρμητα έφτιαξα και το δικό μου ιστολόγιο.Ένας συγγραφέας που γράφει επώνυμο μπλογκ, δεν είναι «προστατευμένος». Δεν υπάρχει πρεστίζ, ρόλος, τίτλος. Ο συγγραφέας δε μιλάει ούτε μόνο με το έργο του, ούτε μόνο για το έργο του. Απελευθερώνεται και «ανεβάζει» ελεύθερα όλα εκείνα που τον έχουν ιντριγκάρει, χωρίς τον μανδύα της μυθοπλασίας, χωρίς την αρχιτεκτονική του επιμελημένου δοκιμίου, χωρίς την θεατρικότητα μιας συνέντευξης με διακριτούς ρόλους.