Tuesday, April 24, 2007

Το μυθιστόρημα το προερμηνευμένο και η λυρική χρυσαλλίδα

Λέει κάπου ο Ερνέστο Σάμπατο:
"Στον σύγχρονο κόσμο που τον έχει εγκαταλείψει η φιλοσοφία, που τον έχουν κατακερματίσει οι εκατοντάδες επιστημονικές εξειδικεύσεις, μας έμεινε το μυθιστόρημα ως έσχατο παρατηρητήριο απ' όπου μπορείς να αγκαλιάσεις την ανθρώπινη ζωή σαν σύνολο".

Από το ασήμαντο, την αιφνίδια πυκνότητα των στιγμών, ως το οικουμενικό που αναδύεται από το τοπικό, το μυθιστόρημα ανοίγει την κουρτίνα του σκηνικού των εργασιών της ζωής και μέσα από νεες ανακαλύψεις προχωρά σε ενα κληροδοτημένο από τους μεγάλους συγγραφείς δρόμο . Ούτε τα "how to write" , ούτε οι -ισμοί, ούτε τα e-books δεν θα το αγγίξουν. Σε μια εποχή που όλα είναι προ-ερμηνευμένα, εκεινο που θα ξεχωρίσει είναι εκεινο που θα μιλήσει για τον κόσμο αντι-λυρικά, αντι-στρατεύμενα, αντι"μοντερνα" (και αντι-μεταμοντέρνα"). Εκείνο που θα μιλησει για τον κόσμο, όχι για την ερμηνεία του.

Εκείνο που εννοώ λέγοντας για αντιλυρικό μυθιστόρημα, έχει να κάνει με την προσέγγιση του Κούντερα όταν μιλάει για την "λυρική" ηλικία, την ηλικία που το άτομο μένει συγκεντρωμένο σχεδόν αποκλειστικά στον εαυτό του και δεν κρίνει καθαρά το τι γίνεται γύρω του.
Αν ξεκινήσουμε, λέει ο Κουντερα, από αυτη την υπόθεση, η μετάβαση από την ανωριμότητα στην ωριμότητα, είναι η υπέρβαση της λυρικής στάσης. Μιλώντας για το μυθιστόρημα, συνεχίζει, η γένεση μιας υποδειγματικής αφήγησης εμφανίζεται σαν η ιστορία μιας μεταστροφής: ο μυθιστοριογράφος γεννιέται από τα ερείπια του λυρικού του κόσμου.

Πρόκειται για άποψη που προσωπικά την βρίσκω κρυστάλλινη στην σαφήνεια της και την έχω ζήσει - βασανιστικά - στο πετσί μου. Προερχόμενος από την ποίηση - την οποία ουδέποτε εγκατέλειψα, - έφερα σε ένα ειδικά μυθιστόρημα μια αύρα "ποιητική", "λυρική", απότοκο μιας περιόδου όπου ο ευατός ήταν ο αποκλειστικός (άρα και υποκειμενικός) κριτής. Καποια στιγμή, και με την συνδρομη μιας αρνητικης κριτικής του Δ. Κουρτοβικ που τόσο με βοήθησε, κατάλαβα ότι ήμουν σε λάθος δρόμο.
Η αντιλυρική μεταστροφή, λέει πάλι ο Κουντερα, αποτελεί θεμελιώδη εμπειρία στο βιογραφικό ενός μυθιστοριογράφου. Μόλις απομακρυνθεί λίγο από τον εαυτό του και τον δει από απόσταση, μένει κατάπληκτος που δεν είναι εκείνος που νόμιζε ότι είναι. Ύστερα από αυτη την εμπειρία ξέρει πλέον ότι κανείς μας δεν είναι εκείνος που νομίζει ότι είναι και είναι έτοιμος να μιλήσει για την "καρδιά των πραγμάτων".
Όταν ο Φλωμπερ έγραφε στα 27 του τον "Πειρασμό του Αγίου Αντωνίου" και τον διάβαζε στους φίλους του - ένα βιβλίο, όπου όπως έλεγε τότε, είχε βάλει όλη του την ψυχή, όλη του την "μεγάλη σκέψη" - εκείνοι τον παρότρυναν να απαλλαγεί από τις "ρομαντικές εξάρσεις" του και τις "μεγάλες λυρικές χειρονομίες". Ο Φλωμπέρ (σοφά ποιών) τους άκουσε και τρία χρόνια αργότερα άρχισε να γράφει την "Μαντάμ Μποβαρί". Ένα βιβλιο με ένα θέμα κοινότοπο, που άλλαξε την ιστορία του πεζού λόγου. Ηταν 30 ετών, κατάλληλη ηλικία για να σκίσει την "λυρική χρυσαλλίδα" του...

ΥΓ. Υπ όψη, όσα αναφέρονται πιο πάνω αφορούν αποκλειστικά στο μυθιστόρημα. Στην ποίηση, ο λυρισμός είναι άλλη (υπέροχη) ιστορία.

10 comments:

ioeu said...

δεν θα μπορούσα να συμφωνήσω περισσότερο...
ακόμα και στην ποίηση ο λυρισμός που προκύπτει από τον κατακερματισμό του "λυρισμού" είναι, νομίζω, δυνατότερος...και σίγουρα πιο αληθινός, αφού αποτελεί μέρος της απογύμνωσης του εγώ.
κι όσο για το μοντέρνο και το μετα-μοντέρνο, στην ποίηση (αλλά και στην πεζογραφία) υπερκαλύπτεται από την αληθινή δημιουργία.
η λογοτεχνία που διαρκεί και αφορά δεν είναι αυτή που περιγράφει τον κόσμο αλλά αυτή που τον δημιουργεί... ή τουλάχιστον επιχειρεί να τον διαστείλει...

σε χαιρετώ

Alexis Stamatis said...

Γιάννη μου αυτο εννοουσα για τον λυρισμό στην ποιηση, αυτο το "ξεσκαρταρισμα" των πέπλων
Στο πεζό "θολώνει" επεξηγεί, και υπερκαλύπτει. Για ένα νεο συγγραφεα είναι ωστόσο η πρωτη "αφη" με το "δοξαστικο" ενα ειδος θάμβους μπροστα σε όσα ανοιγονται. Και τότε ισως λειτουργει ως το τραγουδι που περιγραφει αυτο το άνοιγμα.

ioeu said...

είναι, ωστόσο, αναγκαίο να περάσει μέσα από αυτό το "θάμβος", μέσα από ένα "δοξαστικό ωμέγα" για να αρχίσει μετά να απεκδύεται. η "μετάβαση" είναι ανάλογη με τον τρόμο και την αλήθεια της ενηλικίωσης...

Alexis Stamatis said...

ακριβως γιαννη. Κι αυτη η μεταβαση, ενέχει πόνο, διαψευση (ενίοτε απομυθοποιηση) αλλα και αναγεννηση στο τελος του δρόμου.

scalidi said...

ωραίο ποστ και ωραία αναλύεται στα σχόλια. δεν έχω να πω τίποτε άλλο παρά να επιχειρήσω να σπάσω κι εγώ τη δική μου "χρυσαλλίδα", λέμε τώρα...

Anonymous said...

Με μπερδεψατε με τον λυρισμό, όπως τον ορίζετε. Και τα πεζά ποιήματα; Και ο Λαφόργκ; Ο Ζιντ; Θα το μελετήσω ξανά και θα επανέλθω.

gerasimos said...

"Στον σύγχρονο κόσμο που τον έχει εγκαταλείψει η φιλοσοφία, που τον έχουν κατακερματίσει οι εκατοντάδες επιστημονικές εξειδικεύσεις, μας έμεινε το μυθιστόρημα ως έσχατο παρατηρητήριο απ' όπου μπορείς να αγκαλιάσεις την ανθρώπινη ζωή σαν σύνολο".
ΑΝ ερμήνευσα 'πιστά' το απόσπασμα: Επιστροφή δηλαδή στη μυθοπλασία, στην εποχή των μύθων πριν τη δημιουργία της φιλοσοφίας και της δημοκρατίας από τους Αρχαίους Έλληνες; Δεν συμφωνώ. Δεν νομίζω ότι η λύση, απέναντι στα σκοτεινά αδιέξοδα δρομάκια της νεοτερικότητας είναι η επιστροφή στην εποχή της μυθοπλασίας. Ιδίως από τη στιγμή που το δοχείο της φιλοσοφίας θρυμματίστηκε σε εκατοντάδες επιστήμες, η άρνηση της ορθολογικής σκέψης δεν βγάζει πουθενά, και τα ερωτήματα παραμένουν. Η φιλοσοφία μπορεί να κατάντησε στεγνός ακαδημαϊκός κλάδος, το πλατωνικό θαυμάζειν όμως μας συντροφεύει στα ταξίδια μας. Την ανθρώπινη ζωή σαν σύνολο την αγκαλιάζει και η ανθρωποκεντρική σκέψη του Πρωταγόρα, του Φρόυντ, του Μερλώ-Ποντύ και βέβαια του Καστοριάδη, στην προσπάθειά της να διαυγάσει και τις σκοτεινές πλευρές της.
Και μην ξεχνάμε: Δεν εγκατέλειψε η φιλοσοφία τον σύγχρονο κόσμο. Ο σύγχρονος κόσμος - φαίνεται να - εγκατέλειψε τη φιλοσοφία.

cropper said...

Καλημέρα.
Σημαντικές απόψεις και πολύ χρήσιμες σήμερα. Θα επαναλάβω: "το μυθιστόρημα ως έσχατο παρατηρητήριο, απ' όπου μπορείς ν' αγκαλιάσεις την ανθρώπινη ζωή σαν σύνολο".
Όσο η συνολική ματιά έχει ανάγκη μιαν απόσταση από τον εαυτό - αποκλειστικό κριτή, τόσο είναι απαραίτητη η ανα-γέννηση του συγγραφέα από "τα ερείπια του λυρικού του κόσμου", με σκοπό αυτήν ακριβώς την αποστασιοποίηση.
Νομίζω πως ο gerasimos υποτιμά την μυθολογία. Μετά το διαζύγιο μύθου και λόγου (που περιγράφει κι ο ίδιος), μετά την αντικατάσταση των ηρώων από τους επιστήμονες, μόνο το μυθιστόρημα μπορεί να μας μυήσει στα έργα της ζωής. "Χρειαζόμαστε μύθους που θα μας βοηθήσουν να δούμε τη γη σαν κάτι ιερό, αντί να την χρησιμοποιούμε σαν μια απλή πλουτοπαραγωγική πηγή", λέει η Κάρεν Αρμστρονγκ, που τελειώνει το βιβλίο της [Σύντομη ιστορία του μύθου - εκδ. Ωκεανίδα] με την φράση: Εάν οι επαγγελματίες θρησκευτικοί ηγέτες δεν μπορούν να μας εισαγάγουν στο μυθικό πλούτο (να βλέπουμε τον κοσμο από μια προοπτική που ξεπερνάει το προσωπικό) αυτόν τον ιερατικό ρόλο μπορούν ίσως να τον αναλάβουν οι δημιουργικοί συγγραφείς και να δώσουν καινούργιο νόημα στον χαμένο και τραυματισμένο κόσμο μας.

Alexis Stamatis said...

γερασιμε δεν νομιζω να εννοεί την επιστροφή στον πρωτογενη μυθο, (στις τεκτονικές πλακες του μυθου) αλλα σε μια μυθοπλασία του σημερα που μπορει να φέρει εντός της και φιλοσοφία αλλά και επιστήμη.
κροπερ καλα τα λεει η κ. Αρμοστονγκ , αλλα ποιος πολιτικος θα επηρεαστεί από ένα τετοιο μυθο σημερα;

gerasimos said...

cropper δεν νομίζω ότι υποτιμώ τη μυθοπλασία. Απλά δεν της αναγνωρίζω (στο μυθιστόρημα) το μονοπώλιο της ικανότητας να αγκαλιάσει την ανθρώπινη ζωή σαν σύνολο - χωρίς αυτό να σημαίνει ότι αρνούμαι αυτή την ικανότητα.

Alexis Stamatis πιστεύω ότι ο τρόπος που επηρεάζει η μυθοπλασία (ασχέτως περιεχομένου) τον δέκτη της αφήγησης παραμένει ο ίδιος ανά τους αιώνες.